Nghiên cứu sử dụng hợp lý tài nguyên thiên nhiên vùng biển ven bờ Đông Bắc Việt Nam trên cơ sở xây dựng chỉ thị môi trường

®¹I häc quèc gia hµ néi tr−êng ®¹I häc khoa häc tù nhiªn TrÇn §×nh L©n nghiªn cøu sö dông hîp lý tµi nguyªn thiªn nhiªn vïng biÓn ven bê §«ng b¾c ViÖt Nam trªn c¬ së x©y dùng chØ thÞ m«i tr−êng Chuyªn ngµnh Sö dông vµ b¶o vÖ tµi nguyªn m«i tr−êng M· sè: 62 85 15 01 Tãm t¾t LuËn ¸n tiÕn sü §Þa lý Hµ Néi, 2007 2 LuËn ¸n ®−îc hoµn thµnh t¹i khoa ®Þa lý tr−êng ®¹I häc khoa häc tù nhiªn ®¹I häc quèc gia hµ néi Ng−êi h−íng dÉn khoa häc: GS.TSKH NguyÔn CÈn PGS.TS Vò V¨n Ph¸i Ph¶n biÖn : 1. GS TS NguyÔn ViÕt ThÞnh 2. PGS TS §Æng V¨n Bµo 3. PGS TS Tr−¬ng Quang H¶i LuËn ¸n sÏ ®−îc b¶o vÖ t¹i Héi ®ång cÊp Nhµ n−íc chÊm luËn ¸n tiÕn sü häp t¹i Tr−êng §¹i häc Khoa häc Tù nhiªn thuéc §¹i häc Quèc gia Hµ Néi vµo håi 14 giê ngµy 05 th¸ng 6 n¨m 2007 Cã thÓ t×m hiÓu luËn ¸n t¹i: - Th− viÖn Quèc gia ViÖt Nam - Trung t©m Th«ng tin – Th− viÖn, §¹i häc Quèc gia Hµ Néi 3 Më ®Çu Lý do chän ®Ò tµi Vïng biÓn ven bê §«ng B¾c ViÖt Nam (gäi t¾t VBVB §«ng B¾c) võa cã tiÒm n¨ng ph¸t triÓn kinh tÕ cao, võa cã gi¸ trÞ b¶o tån lín víi sù ®a d¹ng vÒ sinh vËt còng nh c¶nh quan. Sù gia t¨ng d©n sè vµ c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ ®a d¹ng ®· vµ ®ang g©y søc Ðp ®Õn m«i tr−êng vµ tµi nguyªn, lµm suy tho¸i c¸c hÖ sinh th¸i vµ ®a d¹ng sinh häc, ¶nh h−ëng ngµy cµng lín tíi sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng cña vïng. Do vËy, cÇn ph¶i cã nh÷ng ®¸nh gi¸ kh¸ch quan vÒ møc ®é, xu thÕ biÕn ®éng tµi nguyªn vµ m«i tr−êng t¹i ®©y. §Ó cã c¸c kÕt qu¶ nh− vËy, cÇn cã c¸c chØ thÞ (indicators) m«i tr−êng mµ hiÖn t¹i ch−a ®−îc ®Ò cËp vµ ®Çu t− nghiªn cøu ë cÊp vïng. §©y lµ c¬ së quan träng phôc vô trùc tiÕp cho viÖc sö dông hîp lý tµi nguyªn thiªn nhiªn VBVB §«ng B¾c. §ã còng lµ lý do ®Ò tµi luËn ¸n ®−îc x¸c lËp, víi tiªu ®Ò “Nghiªn cøu sö dông hîp lý tµi nguyªn thiªn nhiªn vïng biÓn ven bê §«ng B¾c ViÖt Nam trªn c¬ së x©y dùng chØ thÞ m«i tr−êng”. Môc tiªu (1) §¸nh gi¸ hiÖn tr¹ng vµ x¸c ®Þnh ®−îc c¸c ®Æc tr−ng c¬ b¶n cña hÖ thèng tµi nguyªn thiªn nhiªn vµ c¸c ho¹t ®éng ph¸t triÓn ë VBVB §«ng B¾c. (2) §Ò xuÊt c¸c chØ thÞ m«i tr−êng lµm c¬ së ®¸nh gi¸ biÕn ®éng tµi nguyªn vµ ®Ò xuÊt gi¶i ph¸p sö dông hîp lý vµ b¶o vÖ tµi nguyªn thiªn nhiªn trong vïng nghiªn cøu. NhiÖm vô 1) X¸c ®Þnh c¸c ®Æc tr−ng tµi nguyªn thiªn nhiªn biÓn trong vïng nghiªn cøu, trªn c¬ së ph©n tÝch hÖ thèng, kÕt hîp tiÕp cËn ®Þa lý víi tiÕp cËn sinh th¸i nh©n v¨n. 2) Ph©n tÝch c¸c ho¹t ®éng ph¸t triÓn trong vïng vµ t¸c ®éng cña chóng tíi tµi nguyªn thiªn nhiªn. 3) X¸c lËp c¸c luËn chøng khoa häc ®Ó x©y dùng c¸c chØ thÞ m«i tr−êng ®Ó ®¸nh gi¸ biÕn ®éng vµ sö dông hîp lý tµi nguyªn thiªn 4 nhiªn. 4) §Ò xuÊt mét sè gi¶i ph¸p gãp phÇn sö dông hîp lý tµi nguyªn thiªn nhiªn vïng nghiªn cøu trªn c¬ së ph©n tÝch c¸c chØ thÞ m«i tr−êng. Ph¹m vi ®Þa lý vµ vÊn ®Ò nghiªn cøu 1) Nghiªn cøu ®−îc thùc hiÖn trong ph¹m vi VBVB §«ng B¾c, tõ Mãng C¸i (Qu¶ng Ninh) ®Õn §å S¬n (H¶i Phßng). Giíi h¹n phÝa lôc ®Þa lµ ®−êng mùc n−íc triÒu cao vµ phÝa biÓn lµ c¸c ®¶o ch¾n ngoµi tõ VÜnh Thùc qua ®¶o Ba Mïn, Qu¸n L¹n ®Õn Long Ch©u vµ Hßn DÊu hoÆc ®Õn ®é s©u 20 m. 2) §èi t−îng nghiªn cøu lµ c¸c lo¹i h×nh tµi nguyªn thiªn nhiªn ph©n bè trong ph¹m vi tõ vïng triÒu ®Õn ®é s©u 20 m. C¬ së tµi liÖu thùc hiÖn luËn ¸n Tµi liÖu chÝnh ®−îc sö dông tõ c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu khoa häc gåm 7 ®Ò tµi cÊp nhµ n−íc, 9 ®Ò tµi cÊp bé, ngµnh vµ hîp t¸c quèc tÕ do nghiªn cøu sinh chñ tr× hoÆc tham gia tõ 1986-2006. C¸c c«ng tr×nh ®· ®−îc c«ng bè trªn c¸c t¹p chÝ khoa häc, c¸c Ên phÈm trong vµ ngoµi n−íc vµ c¸c nguån tµi liÖu do ViÖn Tµi nguyªn vµ M«i tr−êng BiÓn vµ c¸c c¬ quan chuyªn ngµnh kh¸c thùc hiÖn còng ®−îc sö dông, C¸c luËn ®iÓm b¶o vÖ LuËn ®iÓm 1: HÖ thèng tµi nguyªn thiªn nhiªn VBVB §«ng B¾c cã c¸c ®Æc tr−ng c¬ b¶n cña s¸u ph©n hÖ tµi nguyªn thiªn nhiªn t−¬ng øng víi s¸u hÖ sinh th¸i biÓn. LuËn ®iÓm 2: Ph©n tÝch vµ tæ hîp c¸c ®Æc tr−ng cña hÖ thèng tµi nguyªn thiªn nhiªn VBVB §«ng B¾c th«ng qua viÖc ¸p dông m« h×nh §éng lùc - Søc Ðp – HiÖn tr¹ng - T¸c ®éng – Ph¶n håi lµ c¬ së cho viÖc x©y dùng ba m−¬i chØ thÞ m«i tr−êng bao gåm chÝn chØ thÞ søc Ðp, m−êi t¸m chØ thÞ hiÖn tr¹ng vµ ba chØ thÞ ph¶n håi. LuËn ®iÓm 3: Trªn c¬ së ®¸nh gi¸ t¸c ®éng cña c¸c hµnh ®éng ph¸t triÓn ®Õn tµi nguyªn thiªn nhiªn th«ng qua c¸c chØ thÞ m«i tr−êng ®· ®−îc x¸c lËp, ®Ò xuÊt gi¶i ph¸p sö dông hîp lý c¸c ph©n hÖ tµi 5 nguyªn tiªu biÓu lµ san h«, rõng ngËp mÆn vµ b·i triÒu trong hÖ thèng tµi nguyªn thiªn nhiªn VBVB §«ng B¾c. Nh÷ng ®iÓm míi cña luËn ¸n 1) LuËn ¸n ®· x¸c lËp ®−îc c¸c ®Æc tr−ng c¬ b¶n cña tµi nguyªn thiªn nhiªn biÓn VBVB §«ng B¾c theo c¸ch tiÕp cËn hÖ thèng sinh th¸i nh©n v¨n, coi tµi nguyªn thiªn nhiªn VBVB nµy n»m trong hÖ thèng tµi nguyªn thiªn nhiªn ®íi bê biÓn víi s¸u ph©n hÖ tµi nguyªn thiªn nhiªn t−¬ng øng víi c¸c hÖ sinh th¸i tù nhiªn, bao gåm: san h«, cá biÓn, rõng ngËp mÆn, b·i triÒu, b·i biÓn vµ biÓn n«ng ven bê. 2) LuËn ¸n ®· x©y dùng ®−îc c¸c chØ thÞ m«i tr−êng c¬ b¶n, gåm ba m−¬i chØ thÞ phôc vô qu¶n lý vµ sö dông hîp lý tµi nguyªn thiªn nhiªn VBVB §«ng B¾c. 3) B−íc ®Çu l−îng ho¸ mét c¸ch hÖ thèng c¸c xu thÕ biÕn ®éng tµi nguyªn thiªn nhiªn VBVB §«ng B¾c tiªu biÓu, ®ã lµ c¸c ph©n hÖ san h«, rõng ngËp mÆn vµ b·i triÒu, lµm c¬ së ®Ò xuÊt viÖc sö dông hîp lý tµi nguyªn thiªn nhiªn vµ b¶o vÖ m«i tr−êng vïng nghiªn cøu. ý nghÜa khoa häc vµ thùc tiÔn B−íc ®Çu gãp phÇn ph¸t triÓn lý luËn vÒ qu¶n lý ®íi bê biÓn ë VBVB §«ng B¾c nãi riªng vµ ViÖt Nam nãi chung. Gãp phÇn h×nh thµnh c¸c c«ng cô gióp cho c¸c nhµ khoa häc, nhµ qu¶n lý vµ ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch, còng nh− céng ®ång cã thÓ gi¸m s¸t vµ ®¸nh gi¸ kh¸ch quan vÒ t¸c ®éng cña c¸c chÝnh s¸ch, kÕ ho¹ch ph¸t triÓn còng nh− b¶o vÖ tµi nguyªn thiªn nhiªn vµ m«i tr−êng, ®Æc biÖt gãp phÇn ®¸nh gi¸ nh÷ng môc tiªu ®−îc ®Æt ra trong chiÕn l−îc b¶o vÖ m«i tr−êng Quèc gia 2001-2010 cña vïng. CÊu tróc cña luËn ¸n gåm 4 ch−¬ng vµ c¸c phÇn më ®Çu, kÕt luËn vµ tµi liÖu tham kh¶o. 6 Ch−¬ng 1 Tæng quan vÊn ®Ò, vïng nghiªn cøu vµ ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu 1.1. Kh¸i qu¸t t×nh h×nh nghiªn cøu sö dông hîp lý tµi nguyªn thiªn nhiªn biÓn vµ chØ thÞ m«i tr−êng 1.1.1. T×nh h×nh nghiªn cøu sö dông hîp lý tµi nguyªn thiªn nhiªn biÓn trªn thÕ giíi vµ ë ViÖt Nam Do søc Ðp ngµy cµng gia t¨ng cña c¸c ho¹t ®éng khai th¸c sö dông cña con ng−êi ®èi víi tµi nguyªn thiªn nhiªn ®íi bê biÓn, Hoa Kú vµ c¸c n−íc Céng ®ång Ch©u ¢u lµ nh÷ng n−íc sím nghiªn cøu vÒ sö dông bÒn v÷ng tµi nguyªn thiªn nhiªn vµ b¶o vÖ m«i tr−êng ë ®íi bê biÓn tõ nh÷ng thËp kû 70, ®Õn thËp kû 90 cña thÕ kû tr−íc, c¸c ch−¬ng tr×nh b¶o vÖ m«i tr−êng vµ sö dông hîp lý tµi nguyªn ®íi bê biÓn ph¸t triÓn réng ra ë c¶ ch©u ¸ vµ ch©u Phi. ViÖt Nam ®· quan t©m ®Õn vÊn ®Ò tµi nguyªn biÓn tõ khi thèng nhÊt ®Êt n−íc (1975). C¸c ch−¬ng tr×nh ®iÒu tra nghiªn cøu biÓn vµ ®íi bê biÓn ®−îc ®Èy m¹nh sau khi thèng nhÊt ®Êt n−íc th«ng qua 5 ch−¬ng tr×nh biÓn tõ 1980 ®Õn 2005. 1.1.2. LÞch sö nghiªn cøu tµi nguyªn thiªn nhiªn VBVB §«ng B¾c Qu¶ng Ninh lµ vïng than lín nhÊt ViÖt Nam vµ gÇn ®©y cã thªm c¸c ho¹t ®éng c¶ng-hµng h¶i, du lÞch, cßn H¶i Phßng cã lîi thÕ vÒ ph¸t triÓn c¶ng vµ hµng h¶i. Do vËy, tõ thêi Ph¸p thuéc ®Õn giai ®o¹n ph¸t triÓn kinh tÕ-x· héi hiÖn nay, ®· vµ ®ang cã c¸c nghiªn cøu khai th¸c tµi nguyªn kho¸ng s¶n, n¨ng l−îng, vËt liÖu x©y dùng, ®¸nh gi¸ kh¶ n¨ng ph¸t triÓn c¶ng-hµng h¶i, du lÞch... Tõ nh÷ng n¨m 1960, viÖc nghiªn cøu, ®¸nh gi¸ tæng thÓ vÒ tµi nguyªn thiªn nhiªn ë vïng nghiªn cøu ®−îc thùc hiÖn th«ng qua c¸c c«ng tr×nh ®iÒu tra, kh¶o s¸t vµ nghiªn cøu biÓn ë c¸c cÊp. Tõ 1980, c¸c c«ng tr×nh ®iÒu tra, kh¶o s¸t nghiªn cøu ®· ®Þnh h−íng vÒ b¶o vÖ m«i tr−êng vµ sö dông hîp lý tµi nguyªn thiªn nhiªn VBVB. 7 1.1.3. T×nh h×nh nghiªn cøu c¸c chØ thÞ m«i tr−êng vµ ph¸t triÓn bÒn v÷ng ThuËt ng÷ chØ thÞ ban ®Çu ®−îc sö dông nh− c¸c dÊu hiÖu ®Þnh tÝnh. Kho¶ng h¬n mét thËp kû qua, thuËt ng÷ nµy ®−îc sö dông ®Þnh l−îng ®Ó cung cÊp c¸c th«ng tin l−îng ho¸ trong qu¸ tr×nh kh¶o s¸t, ®iÒu tra vµ quan tr¾c c¸c hÖ thèng m«i tr−êng, tµi nguyªn. ThuËt ng÷ chØ thÞ m«i tr−êng ngµy nay cßn ®−îc sö dông theo nghÜa réng h¬n, bao gåm c¶ c¸c chØ thÞ vÒ sinh th¸i, tµi nguyªn. ChØ thÞ m«i tr−êng lµ c«ng cô h÷u hiÖu ®Ó truyÒn th«ng tin kh¸i qu¸t vÒ hiÖn tr¹ng m«i tr−êng vµ tµi nguyªn ®Õn c¸c nhµ l·nh ®¹o vµ c«ng chóng. ë ViÖt Nam, tõ 1996, Côc M«i tr−êng vµ Bé KÕ ho¹ch vµ §Çu t− ®· tæ chøc nghiªn cøu chØ thÞ m«i tr−êng ë cÊp quèc gia. Tõ 2003, dù ¸n do Danida tµi trî vµ Côc B¶o vÖ M«i tr−êng chñ tr× thùc hiÖn ®· nghiªn cøu x©y dùng bé chØ thÞ m«i tr−êng theo h−íng tiÕp cËn cña Céng ®ång ch©u ¢u. N¨m 2005, ViÖn ChiÕn l−îc Ph¸t triÓn thuéc Bé KÕ ho¹ch vµ §Çu t− ®· tæng hîp c¸c kÕt qu¶ tr−íc vµ ®−a ra 32 chØ thÞ víi 5 chØ thÞ m«i tr−êng. §èi víi lÜnh vùc biÓn, nghiªn cøu c¸c chØ thÞ m«i tr−êng cßn ch−a ®−îc ®Çu t− ë møc cÇn thiÕt. 1.2. Tæng quan vÒ ®iÒu kiÖn tù nhiªn VBVB §«ng B¾c Vïng nghiªn cøu n»m trong « to¹ ®é ®Þa lý 106o43’43” - 108o05’25” kinh ®«ng vµ 20o34’10” - 21o33’01” vÜ b¾c. 1.2.1. §Æc tr−ng cÊu tróc nÒn mãng Vïng nghiªn cøu thuéc cÊu tróc Caledonit Katazia, phæ biÕn c¸c thµnh t¹o lôc nguyªn vµ cacbonat tuæi Paleozoi vµ Mezozoi. TrÇm tÝch Neogen lé ra ë xung quanh khu vùc vÞnh Cöa Lôc. TrÇm tÝch §Ö tø cã bÒ dµy tõ mét vµi mÐt ë r×a c¸c khèi n©ng ®Õn 70 – 100 m ë bån tròng B¹ch §»ng phÝa t©y nam vïng. VÒ c¬ b¶n, vïng nµy cã biÓu hiÖn n©ng yÕu trong giai ®o¹n T©n kiÕn t¹o. 1.2.2. §Æc tr−ng khèi n−íc HÇu hÕt c¸c s«ng ®Òu ng¾n, nhá vµ dèc, vïng cöa loe d¹ng phÔu, l−u l−îng nhá, tËp trung chñ yÕu vµo mïa m−a, l−îng båi tÝch nhá. Thuû triÒu cã t¸c ®éng −u thÕ nhÊt. H¶i l−u ven bê cã h−íng vµ 8 tèc ®é theo mïa giã. Ho¹t ®éng sãng thay ®æi theo mïa giã. 1.2.3. §Æc ®iÓm khÝ hËu KhÝ hËu thÓ hiÖn hai mïa râ rÖt. NhiÖt ®é kh«ng khÝ trung b×nh n¨m kho¶ng 23oC. L−îng m−a trung b×nh n¨m ë Mãng C¸i: 2768 mm, H¶i Phßng: 1731 mm. Giã mïa §«ng b¾c tõ th¸ng 11-4, tõ th¸ng 5-10, thÞnh hµnh giã §«ng vµ §«ng nam. B·o b¾t ®Çu xuÊt hiÖn tõ th¸ng 6 tíi th¸ng 10. B·o cã thÓ g©y n−íc d©ng ®Õn 2,8 m. 1.3. C¸c yÕu tè ®éng lùc ¶nh h−ëng ®Õn tµi nguyªn thiªn nhiªn biÓn VBVB §«ng B¾c VBVB §«ng B¾c n»m trong ®íi vâng h¹ trong giai ®o¹n hiÖn ®¹i, do vËy c¸c hÖ sinh th¸i biÓn vµ vïng triÒu tiÕp tôc ®−îc duy tr× trong thêi gian tíi. C¸c qu¸ tr×nh ®éng lùc ngo¹i sinh hiÖn ®¹i chi phèi lµm suy gi¶m tµi nguyªn thiªn nhiªn vµ m«i tr−êng bao gåm: vËn chuyÓn trÇm tÝch, båi tô – xãi lë, x©m nhËp mÆn, ngät ho¸ vµ d©ng cao mùc n−íc ch©n tÜnh. C¸c t¸c ®éng nh©n sinh g¾n víi c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ-x· héi trong vïng còng ¶nh h−ëng m¹nh, g©y suy tho¸i tµi nguyªn, m«i tr−êng ë ®©y. 1.4. Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu C¬ së ph−¬ng ph¸p luËn dùa trªn quy luËt ®Þa lý vÒ tÝnh thèng nhÊt vµ hoµn chØnh cña tù nhiªn. Theo quan ®iÓm hÖ thèng, tµi nguyªn gåm ba thµnh phÇn, tµi nguyªn cÊu tróc, tµi nguyªn vËn hµnh vµ tµi nguyªn n¨ng suÊt. Sö dông bÒn v÷ng tµi nguyªn lµ khai th¸c tµi nguyªn n¨ng suÊt cña hÖ thèng. TiÕp cËn hÖ thèng trong nghiªn cøu tµi nguyªn theo c¸c hÖ sinh th¸i ®−îc sö dông x©y dùng c¸c chØ thÞ m«i tr−êng phôc vô sö dông hîp lý tµi nguyªn thiªn nhiªn th«ng qua ph©n tÝch m« h×nh §éng lùc - Søc Ðp – HiÖn tr¹ng – T¸c ®éng - Ph¶n håi (DPSIR) kÕt hîp x©y dùng chØ thÞ theo chuyªn ®Ò. HÖ c¸c ph−¬ng ph¸p ®· ®−îc sö dông, bao gåm: tæng quan tµi liÖu, ®¸nh gi¸ nhanh m«i tr−êng, ®iÒu tra kh¶o s¸t thùc tÕ, nghiªn cøu ®iÓn h×nh, ph©n tÝch hÖ thèng, ph©n tÝch chØ thÞ, viÔn th¸m vµ hÖ th«ng tin ®Þa lý vµ x©y dùng c¬ së d÷ liÖu. 9 Ch−¬ng 2 C¸c ®Æc tr−ng tµi nguyªn thiªn nhiªn vïng biÓn ven bê ®«ng b¾c viÖt nam vµ c¸c ho¹t ®éng khai th¸c kinh tÕ vµ l∙nh thæ 2.1. C¸c vÊn ®Ò chung vÒ tµi nguyªn thiªn nhiªn biÓn Tµi nguyªn lµ nh÷ng gi¸ trÞ tù nhiªn vµ s¶n phÈm vËt chÊt mµ con ng−êi cã thÓ sö dông cho cuéc sèng cña m×nh. Tµi nguyªn biÓn lµ mét bé phËn cña tµi nguyªn thiªn nhiªn, h×nh thµnh vµ ph©n bè trong khèi n−íc biÓn vµ ®¹i d−¬ng, trªn bÒ mÆt ®¸y biÓn vµ trong lßng ®Êt d−íi ®¸y biÓn. M« h×nh khai th¸c, sö dông vµ qu¶n lý ®íi bê biÓn dùa trªn c¬ së qu¶n lý ®¬n ngµnh g©y hËu qu¶ xÊu vÒ m«i tr−êng, ph©n phèi tµi nguyªn vµ m©u thuÉn lîi Ých sö dông trë nªn nghiªm träng. Nh÷ng vÊn ®Ò trªn cã thÓ ®−îc kh¾c phôc dÇn theo h−íng tiÕp cËn ph¸t triÓn bÒn v÷ng. 2.2. Kh¸i qu¸t c¸c lo¹i h×nh tµi nguyªn thiªn nhiªn VBVB §«ng B¾c C¸c hÖ sinh th¸i tù nhiªn sÏ ®−îc coi lµ c¸c hÖ thèng (ph©n hÖ) tµi nguyªn thiªn nhiªn khi c¸c yÕu tè khai th¸c, sö dông vµ b¶o vÖ, b¶o tån hÖ ®−îc nghiªn cøu vµ thùc hiÖn. Víi c¸ch tiÕp cËn nµy th× tÊt c¶ c¸c lo¹i h×nh tµi nguyªn ®−îc ph©n lo¹i theo c¸c quan niÖm tr−íc ®©y ®Òu lµ nh÷ng thµnh phÇn cña mét hÖ sinh th¸i tõ qui m« lín nhÊt (hµnh tinh) ®Õn qui m« nhá nhÊt (trong mét ®Þa hÖ). 2.3. §Æc tr−ng c¬ b¶n cña tµi nguyªn thiªn nhiªn VBVB §«ng B¾c HÖ thèng tµi nguyªn VBVB ®−îc ph©n tÝch thµnh c¸c ph©n hÖ t−¬ng øng víi c¸c hÖ sinh th¸i c¬ b¶n trong vïng (h×nh 2.3). 10 H×nh 2.3. Ph©n tÝch hÖ thèng trong nghiªn cøu tµi nguyªn VBVB §«ng B¾c 2.3.1. TiÓu vïng Tiªn Yªn - Hµ Cèi N¨m ph©n hÖ tµi nguyªn thiªn nhiªn lµ rõng ngËp mÆn, b·i triÒu, cá biÓn, b·i biÓn vµ biÓn n«ng ven bê. Rõng ngËp mÆn ®Æc tr−ng víi 23 loµi c©y ngËp mÆn vµ diÖn tÝch kho¶ng 10 722 ha. C¸c nhãm sinh vËt trong hÖ sinh th¸i nµy còng ®ãng vai trß quan träng t¹o nªn sù ®a d¹ng (loµi, gen). Cá biÓn ®Æc tr−ng bëi 5 loµi cá biÓn, tæng diÖn tÝch lµ 230 ha, rong biÓn vµ sinh vËt ®¸y lµ nh÷ng nhãm quan träng. B·i biÓn nghÌo sinh vËt, nh−ng gi¸ trÞ vÒ du lÞch nhê cÊu tróc b·i vµ vËt liÖu t¹o b·i lµ c¸t. §a d¹ng sinh vËt thÓ hiÖn ë 7 nhãm sinh vËt víi tæng sè 641 loµi, 358 gièng vµ 207 hä ®· ph¸t hiÖn ®−îc. Nguån lîi sinh vËt trong khu vùc kh¸ phong phó. C¸c nhãm cã gi¸ trÞ kinh tÕ lµ c¸, gi¸p x¸c, rong biÓn vµ mét sè kh¸c. 2.3.2 TiÓu vïng H¹ Long - B¸i Tö Long S¸u ph©n hÖ tµi nguyªn thiªn nhiªn biÓn lµ san h«, cá biÓn, rõng ngËp mÆn, b·i biÓn, b·i triÒu vµ biÓn n«ng ven bê. San h« cã 157 loµi san h« cøng vµ 27 loµi san h« kh¸c ë H¹ Long - B¸i Tö Long. ë khu vùc Ba Mïn, ranh giíi ngoµi cña vÞnh B¸i Tö Long, cã 149 loµi thuéc 48 gièng, 22 hä san h« vµ 1203 loµi kh¸c. Thµnh phÇn loµi san h« vµ ®é phñ san h« sèng lµ c¸c th«ng sè quan träng. Cá biÓn ®Æc tr−ng víi 5 loµi ®−îc ph¸t hiÖn ®Õn ®é s©u 6m, c¸c loµi kh¸c lµ 76. Rõng ngËp mÆn cã 31 loµi c©y ngËp mÆn, tæng diÖn tÝch kho¶ng 1600ha, vµ 169 TiÕp cËn hÖ thèng sinh th¸i nh©n v¨n VBVB §«ng B¾c ViÖt Nam (hÖ thèng) TiÓu vïng Tiªn Yªn - Hµ Cèi TiÓu vïng H¹ Long - B¸i Tö Long TiÓu vïng cöa s«ng B¹ch §»ng Ph©n hÖ tµi nguyªn thiªn nhiªn (c¸c hÖ sinh th¸i tù nhiªn) Ph©n hÖ kinh tÕ - x· héi Ph©n tÝch ®Þa hÖ thèng 11 loµi ®éng vËt kh«ng x−¬ng sèng, 90 loµi c¸ vµ kho¶ng 40 loµi chim. B·i triÒu r¹n ®¸ cã tæng sè 307 loµi. B·i triÒu lÇy ngoµi rõng ngËp mÆn cã tæng sè 249 loµi vµ còng chøa nguån tµi nguyªn ®Êt phong phó. Nh− vËy, diÖn tÝch b·i vµ ®Æc ®iÓm thµnh phÇn loµi sinh vËt lµ nh÷ng yÕu tè ®Æc tr−ng cho sù ph¸t triÓn cña ph©n hÖ. B·i biÓn cã tæng céng 116 loµi sinh vËt. BiÓn n«ng ven bê ch−a ®−îc nghiªn cøu nhiÒu víi ®¸y biÓn lµ bïn c¸t hoÆc c¸t bïn. TiÓu vïng cã tÝnh ®a d¹ng sinh häc cao víi tæng sè loµi riªng ë B¸i Tö Long lµ 596, H¹ Long lµ 2 164 (kh«ng kÓ ®éng vËt trªn ®¶o). 2.3.3. TiÓu vïng cöa s«ng B¹ch §»ng Bèn ph©n hÖ tµi nguyªn chÝnh lµ rõng ngËp mÆn chiÕm 3 147 ha víi tæng sè 36 loµi c©y ngËp mÆn; cá biÓn cã 4 loµi ph©n bè r¶i r¸c ë nhiÒu n¬i. B·i triÒu ngoµi ®Çm nu«i kho¶ng chiÕm 11 634 ha, sè loµi sinh vËt lµ 490 vµ chøa kho¸ng vËt nÆng t¹o thµnh ®iÓm sa kho¸ng; biÓn n«ng ven bê cã diÖn tÝch kho¶ng 100 000 ha vµ sè loµi sinh vËt lµ 639. §a d¹ng sinh vËt gåm c¶ mét sè loµi thó biÓn trong tiÓu vïng cöa s«ng B¹ch §»ng kh¸ cao víi tæng sè loµi ghi nhËn ®−îc lµ 1 186 . 2.3.4. C¸c d¹ng tµi nguyªn biÓn trªn qui m« toµn vïng C¸c d¹ng tµi nguyªn nµy thuéc hai nhãm lín lµ nguån lîi h¶i s¶n vµ nhãm tµi nguyªn tiÒm n¨ng, gåm: tiÒm n¨ng du lÞch, tiÒm n¨ng ph¸t triÓn c¶ng vµ hµng h¶i vµ tiÒm n¨ng l·nh thæ. 2.3.5. Tãm t¾t c¸c ®Æc tr−ng c¬ b¶n cña tµi nguyªn thiªn nhiªn biÓn VBVB §«ng B¾c Qua nghiªn cøu c¸c ®Æc ®iÓm cña c¸c ph©n hÖ vµ hÖ thèng tµi nguyªn, c¸c ®Æc tr−ng c¬ b¶n ®−îc tãm t¾t trong b¶ng 2.12. B¶ng 2.12. Tãm t¾t c¸c ®Æc tr−ng c¬ b¶n cña tµi nguyªn thiªn nhiªn VBVB §«ng B¾c HÖ/Ph©n hÖ tµi nguyªn TiÓu vïng ph©n bè YÕu tè ®Æc tr−ng c¬ b¶n Ghi chó Tæng sè loµi san h« San h« Tiªn Yªn - Hµ Cèi, B¸i Tö Long - H¹ Long Tæng sè loµi sinh vËt kh¸c Ph©n hÖ tµi nguyªn 12 §é phñ san h« sèng DiÖn tÝch ph©n bè r¹n Tæng sè loµi cá biÓn Tæng sè loµi sinh vËt kh¸c §é phñ cá biÓn DiÖn tÝch ph©n bè Cá biÓn Toµn VBVB §«ng B¾c Sinh khèi Ph©n hÖ tµi nguyªn Tæng sè loµi c©y ngËp mÆn Tæng sè loµi kh¸c MËt ®é c©y ngËp mÆn Rõng ngËp mÆn Toµn VBVB §«ng B¾c DiÖn tÝch ph©n bè Ph©n hÖ tµi nguyªn Vïng triÒu (r¹n ®¸) H¹ Long - B¸i Tö Long Tæng sè loµi sinh vËt Ph©n hÖ tµi nguyªn Tæng sè loµi sinh vËt Vïng triÒu (bïn c¸t) Toµn VBVB §«ng B¾c DiÖn tÝch Ph©n hÖ tµi nguyªn Tæng sè loµi sinh vËt DiÖn tÝch b·i B·i biÓn Toµn VBVB §«ng B¾c Thµnh phÇn c¸t b·i Ph©n hÖ tµi nguyªn Tæng sè loµi sinh vËt BiÓn n«ng ven bê Toµn VBVB §«ng B¾c Thµnh phÇn trÇm tÝch ®¸y Ph©n hÖ tµi nguyªn Tæng sè loµi sinh vËt cã gi¸ trÞ kinh tÕ Nguån lîi sinh vËt Toµn VBVB §«ng B¾c Sè loµi sinh vËt quÝ hiÕm, bÞ ®e do¹, trong s¸ch ®á HÖ tµi nguyªn toµn vïng 13 C¸c lo¹i h×nh du lÞch TiÒm n¨ng du lÞch Toµn VBVB §«ng B¾c Sè ®iÓm du lÞch HÖ tµi nguyªn toµn vïng Sè c¶ng x©y dùng trong vïngTiÒm n¨ng ph¸t triÓn c¶ng - hµng h¶i Toµn VBVB §«ng B¾c Sè tuyÕn hµng h¶i trong vïng HÖ tµi nguyªn toµn vïng DiÖn tÝch mÆt níc TiÒm n¨ng l·nh thæ Toµn VBVB §«ng B¾c DiÖn tÝch vïng ®Êt ngËp níc HÖ tµi nguyªn toµn vïng 2.4. Tãm t¾t ®Þnh h−íng qui ho¹ch ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi vïng §«ng B¾c Vïng nghiªn cøu liªn quan tØnh Qu¶ng Ninh vµ thµnh phè H¶i Phßng. V× thÕ, sÏ cã c¸c t¸c ®éng qua l¹i gi÷a ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi cña hai tØnh vµ thµnh phè nµy vµ sù biÕn ®éng cña tµi nguyªn thiªn nhiªn. C¸c chØ tiªu ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi cña c¶ hai tØnh vµ thµnh phè ®Òu t¨ng m¹nh ®Õn 2010 còng nh− 2020, ®Æc biÖt kinh tÕ biÓn ®−îc chó träng, bªn c¹nh ®ã c¸c môc tiªu vÒ b¶o vÖ m«i tr−êng còng ®−îc quan t©m. 2.5. C¸c ho¹t ®éng khai th¸c sö dông tµi nguyªn thiªn nhiªn VBVB §«ng B¾c C¸c ngµnh n«ng, l©m vµ thuû s¶n, c¸c ngµnh dÞch vô (du lÞch, c¶ng, hµng h¶i...) vµ ph¸t triÓn h¹ tÇng, ®« thÞ ho¸ còng nh− khai th¸c má, ®ãng tÇu, ph¸t triÓn c¸c khu c«ng nghiÖp tæng hîp ®Òu t¹o ra søc Ðp ®Õn tµi nguyªn trong vïng. HÇu hÕt c¸c ngµnh ®Òu t¨ng c−êng khai th¸c tµi nguyªn thiªn nhiªn trong nh÷ng n¨m qua vµ mang l¹i hiÖu qu¶ kinh tÕ – x· héi, ®ång thêi g©y ra c¸c vÊn ®Ò m«i tr−êng vµ sö dông bÊt hîp lý tµi nguyªn. 14 B¶ng 2.18. Nh÷ng ho¹t ®éng ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi chÝnh g©y søc Ðp ®èi víi tµi nguyªn thiªn nhiªn VBVB §«ng B¾c TT Ho¹t ®éng Ho¹t ®éng ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi Søc Ðp ®èi víi tµi nguyªn thiªn nhiªn HÖ (ph©n hÖ) tµi nguyªn chÞu t¸c ®éng chÝnh 1 Nu«i trång thuû s¶n ven biÓn Thuû s¶n ChiÕm cø kh«ng gian, thu hÑp diÖn tÝch rõng ngËp mÆn, vïng triÒu Vïng triÒu, rõng ngËp mÆn 2 Nu«i h¶i s¶n trªn biÓn (lång, bÌ...) Thuû s¶n Thu hÑp mÆt n−íc BiÓn n«ng ven bê 3 §¸nh b¾t h¶i s¶n Thuû s¶n §¸nh b¾t qu¸ møc, gi¶m nguån gen Toµn vïng (nguån lîi sinh vËt, ®a d¹ng sinh vËt) 4 Më réng vµ x©y dùng míi c¶ng biÓn C¶ng - hµng h¶i ChiÕm cø kh«ng gian, gi¶m diÖn tÝch rõng ngËp mÆn vµ cá biÓn, t¨ng ®é ®ôc n−íc Vïng triÒu, rõng ngËp mÆn, cá biÓn 5 VËn t¶i biÓn C¶ng - hµng h¶i T¨ng « nhiÔm vïng níc do trµn dÇu, ho¸ chÊt ®éc TÊt c¶ c¸c hÖ (ph©n hÖ) tµi nguyªn trong vïng 6 San lÊp ven biÓn §« thÞ ho¸ ChiÕm cø kh«ng gian vïng bê biÓn, « nhiÔm vïng n−íc TÊt c¶ c¸c hÖ (ph©n hÖ) tµi nguyªn trong vïng 15 7 X©y dùng c¸c khu c«ng nghiÖp C«ng nghiÖp ChiÕm cø kh«ng gian, t¨ng l−îng chÊt th¶i TÊt c¶ c¸c hÖ (ph©n hÖ) tµi nguyªn trong vïng 8 Sö dông ho¸ chÊt trong n«ng nghiÖp N«ng nghiÖp ¤ nhiÔm ho¸ chÊt b¶o vÖ thùc vËt vïng bê TÊt c¶ c¸c hÖ (ph©n hÖ) tµi nguyªn trong vïng 9 Ph¸t triÓn khu du lÞch míi Du lÞch Thu hÑp vïng triÒu, t¨ng l−îng chÊt th¶i TÊt c¶ c¸c hÖ (ph©n hÖ) tµi nguyªn trong vïng 10 Neo ®Ëu tµu thuyÒn du lÞch Du lÞch Ph¸ huû nÒn ®¸y San h« Ch−¬ng 3 X©y dùng chØ thÞ m«i tr−êng phôc vô sö dông hîp lý tµi nguyªn thiªn nhiªn VBVB §«ng b¾c ViÖc x©y dùng chØ thÞ m«i tr−êng phôc vô sö dông hîp lý tµi nguyªn thiªn nhiªn VBVB §«ng B¾c, vÒ thùc chÊt dùa trªn nguyªn lý cña hÖ thèng qu¶n lý tæng hîp ®íi bê biÓn (QLTH§B) nh»m ®¶m b¶o cho viÖc sö dông l©u bÒn nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn t¹i ®©y. Do ®ã, tr−íc khi ®Ò cËp ®Õn c¸c khÝa c¹nh liªn quan vµ sö dông hîp lý tµi nguyªn thiªn nhiªn, cÇn ®iÓm qua ®«i nÐt vÒ QLTH§B. 3.1. Kh¸i l−îc vÒ qu¶n lý tæng hîp ®íi bê biÓn QLTH§B (integrated coastal zone management) lµ mét qu¸ tr×nh vËn ®éng vµ liªn tôc, thèng nhÊt chÝnh phñ vµ céng ®ång, khoa häc vµ qu¶n lý, lîi Ých c¸c ngµnh vµ c«ng chóng trong viÖc x©y dùng vµ triÓn khai mét kÕ ho¹ch tæng hîp ®Ó b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn c¸c hÖ sinh th¸i vµ tµi nguyªn ®íi bê biÓn, víi môc ®Ých lµ ph¸t triÓn bÒn v÷ng vµ ®èi t−îng lµ c¸c d¹ng tµi nguyªn vµ c¸c ho¹t ®éng nh©n sinh trong vïng, néi dung gåm: sö dông tµi nguyªn, chÊt l−îng m«i tr−êng vµ øng xö tai biÕn thiªn nhiªn, vÊn ®Ò thÓ chÕ vµ hµnh ®éng c¬ b¶n: thiÕt chÕ vµ tæ chøc, ban hµnh s¾c lÖnh vµ kiÓm so¸t, ®Çu t− c«ng céng trùc 16 tiÕp. 3.2. C¬ së ®Ò xuÊt c¸c chØ thÞ m«i tr−êng phôc vô sö dông hîp lý tµi nguyªn thiªn nhiªn VBVB §«ng B¾c 3.2.1. Kh¸i niÖm vµ tiªu chÝ x©y dùng chØ thÞ m«i tr−êng ChØ thÞ lµ mét hoÆc mét tËp hîp sè ®o ®iÓn h×nh, ph¶n ¸nh xu thÕ diÔn biÕn cña mét thµnh phÇn m«i tr−êng vµ tµi nguyªn trong mét hÖ tù nhiªn. C¸c chØ thÞ biÓu thÞ cho mét kiÓu diÔn biÕn m«i tr−êng vµ gióp so s¸nh t×nh tr¹ng m«i tr−êng vµ tµi nguyªn gi÷a c¸c hÖ tù nhiªn. ChØ thÞ ®−îc ph©n lo¹i theo m« h×nh PSR: chØ thÞ Søc Ðp (P), HiÖn tr¹ng (S) hay Ph¶n håi (R). C¸c ph−¬ng ph¸p x©y dùng c¸c chØ thÞ ®Òu dùa trªn nguyªn t¾c cña m« h×nh PSR, ngµy nay ®−îc ph¸t triÓn thµnh DPSIR víi tiªu chÝ lùa chän lµ phï hîp víi nhu cÇu chÝnh s¸ch vµ tiÖn lîi cho ng−êi sö dông, cã c¬ së khoa häc ®óng ®¾n vµ cã kh¶ n¨ng ®o l−êng ®îc. 3.2.2. C¬ së ®Ò xuÊt c¸c chØ thÞ m«i tr−êng phôc vô sö dông hîp lý tµi nguyªn thiªn nhiªn VBVB §«ng B¾c ChØ thÞ m«i tr−êng sÏ ®−îc ®Ò xuÊt dùa trªn quan ®iÓm tiÕp cËn hÖ thèng víi c¸c hÖ sinh th¸i lµ ®¬n vÞ c¬ së. Phèi hîp c¸c ®Æc tr−ng trong b¶ng 2.12, søc Ðp trong b¶ng 2.18, kÕt hîp ph©n tÝch m« h×nh DPSIR (h×nh 3.2), c¸c th«ng sè kiÕn t¹o chØ thÞ ®−îc x¸c ®Þnh trong b¶ng 3.1. 17 H×nh 3.2. M« h×nh DPSIR ¸p dông cho VBVB §«ng B¾c B¶ng 3.1. C¸c th«ng sè kiÕn t¹o chØ thÞ chñ yÕu phôc vô sö dông hîp lý tµi nguyªn thiªn nhiªn VBVB §«ng B¾c HÖ/Ph©n hÖ tµi nguyªn Th«ng sè kiÕn t¹o chØ thÞ Ph©n hÖ san h« - §é phñ san h« sèng - Sè loµi san h« - Sè loµi c¸ ®Æc tr−ng trªn r¹n san h« - DiÖn tÝch r¹n san h« Ph©n hÖ cá biÓn - Sè loµi cá biÓn - DiÖn tÝch b·i cá biÓn - Tr÷ l−îng cá biÓn - Sè loµi sinh vËt ®¸y trong b·i cá biÓn Søc Ðp (P): - ChiÕm cø kh«ng gian vïng triÒu, thu hÑp diÖn tÝch rõng ngËp mÆn, cá biÓn - Thu hÑp mÆt n−íc - §¸nh b¾t qu¸ møc, gi¶m nguån gen - T¨ng ®é ®ôc n−íc - T¨ng « nhiÔm vïng n−íc do trµn dÇu, ho¸ chÊt ®éc - T¨ng l−îng chÊt th¶i - T¨ng l−îng ho¸ chÊt b¶o vÖ thùc vËt vµo vïng bê biÓn - Ph¸ huû nÒn ®¸y Ph¶n håi (R): - HÖ thèng chÝnh s¸ch vµ luËt b¶o vÖ m«i tr−êng vµ tµi nguyªn - Nç lùc ¸p dông hÖ thèng qu¶n lý tæng hîp ®íi bê biÓn, x©y dùng khu b¶o tån biÓn - C¸c dù ¸n liªn quan ®Õn b¶o vÖ m«i tr−êng vµ qu¶n lý, sö dông bÒn v÷ng tµi nguyªn HiÖn tr¹ng (S) vµ T¸c ®éng (I): - Gi¶m ®a d¹ng sinh häc cÊp loµi vµ hÖ sinh th¸i - MÊt vµ suy gi¶m c¸c sinh c− biÓn - Hµm l−îng c¸c chÊt dinh d−ìng trong m«i tr−êng biÓn cao - Bïng ph¸t në hoa t¶o - Thay ®æi m« h×nh sö dông ®Êt, líp phñ - D− l−îng ho¸ chÊt b¶o vÖ thùc vËt cao trong m«i tr−êng biÓn - Nång ®é dÇu vµ ho¸ chÊt ®éc cao trong m«i tr−êng §éng lùc (D): - Nu«i trång vµ ®¸nh b¾t thñy s¶n - Ph¸t triÓn c¶ng vµ vËn t¶i biÓn - San lÊp biÓn do khai th¸c than vµ ®« thÞ hãa - Ph¸t triÓn c¸c khu c«ng nghiÖp - Ph¸t triÓn du lÞch - Ph¸t triÓn n«ng nghiÖp 18 Ph©n hÖ rõng ngËp mÆn - Sè loµi c©y ngËp mÆn - DiÖn tÝch rõng ngËp mÆn - C«ng tr×nh nu«i trång thuû s¶n (®Çm nu«i) trong rõng ngËp mÆn - Sè loµi sinh vËt kh¸c trong rõng ngËp mÆn Ph©n hÖ b·i biÓn - DiÖn tÝch b·i biÓn - ChÊt l−îng trÇm tÝch b·i - ChÊt l−îng n−íc biÓn - C¸c ®iÓm sa kho¸ng vµ vËt liÖu trªn b·i biÓn - Sè c«ng tr×nh du lÞch trªn b·i biÓn Bïn c¸t - DiÖn tÝch vïng triÒu bïn c¸t - Sè loµi sinh vËt trong vïng triÒu bïn c¸t - C«ng tr×nh nu«i trång trong vïng triÒu bïn c¸t - Khai th¸c th©n mÒm trong vïng triÒu bïn c¸t Ph©n hÖ vïng triÒu R¹n ®¸ - Sè loµi sinh vËt trong vïng triÒu r¹n ®¸ Ph©n hÖ biÓn n«ng ven bê - ChÊt l−îng trÇm tÝch ®¸y biÓn - Sè loµi sinh vËt trong vïng biÓn n«ng ven bê HÖ thèng tµi nguyªn toµn vïng bê biÓn - Sè loµi sinh vËt cã gi¸ trÞ kinh tÕ - Sè loµi sinh vËt bÞ ®e do¹ - Sè loµi sinh vËt quÝ hiÕm - §a d¹ng sinh häc - ChÊt l−îng m«i tr−êng n−íc biÓn - Bïng ph¸t në hoa t¶o/thuû triÒu ®á - C«ng tr×nh c¶ng - S¶n l−îng ®¸nh b¾t h¶i s¶n - DiÖn tÝch c¸c vïng san lÊp biÓn - Sè loµi thùc vËt, ®éng vËt phï du - Sè tuyÕn luång hµng h¶i HÖ thèng tµi nguyªn toµn vïng bê biÓn - C¸c v¨n b¶n luËt, d−íi luËt liªn quan tµi nguyªn vµ m«i tr−êng biÓn vµ ®íi bê - DiÖn tÝch c¸c khu b¶o tån biÓn (khu b¶o tån, v−ên quèc gia, khu dù tr÷ sinh quyÓn, khu di s¶n) - Sè dù ¸n/ch−¬ng tr×nh vÒ sö dông vµ qu¶n lý bÒn v÷ng tµi nguyªn biÓn triÓn khai trong khu vùc 3.3. X©y dùng chØ thÞ m«i tr−êng c¬ b¶n phôc vô sö dông hîp lý tµi nguyªn thiªn nhiªn VBVB §«ng B¾c Ph©n tÝch m« h×nh DPSIR trªn c¬ së c¸c ®Æc tr−ng cña hÖ thèng tµi nguyªn sÏ lµm râ quan hÖ cña c¸c yÕu tè søc Ðp, hiÖn tr¹ng vµ ph¶n håi, tõ ®ã x¸c ®Þnh ®−îc c¸c th«ng sè kiÕn t¹o chØ thÞ theo c¸c thµnh phÇn trong m« h×nh vµ x¸c lËp c¸c chØ thÞ m«i tr−êng c¬ b¶n 19 (h×nh 3.3). H×nh 3.3. S¬ ®å x¸c lËp c¸c chØ thÞ m«i tr−êng phôc vô sö dông hîp lý tµi nguyªn thiªn nhiªn VBVB §«ng B¾c 3.3.1. §Ò xuÊt c¸c chØ thÞ m«i tr−êng c¬ b¶n phôc vô sö dông hîp lý tµi nguyªn thiªn nhiªn VBVB §«ng B¾c Tæng hîp c¸c th«ng sè kiÕn t¹o chØ thÞ m«i tr−êng trong b¶ng 3.1 vµ ¸p dông s¬ ®å 3.3, c¸c chØ thÞ m«i tr−êng sau ®©y ®−îc ®Ò xuÊt cho hÖ thèng tµi nguyªn thiªn nhiªn vïng nghiªn cøu. B¶ng 3.2. Danh s¸ch c¸c chØ thÞ m«i tr−êng c¬ b¶n phôc vô sö dông hîp lý tµi nguyªn thiªn nhiªn biÓn VBVB §«ng B¾c TT M· chØ thÞ Tªn chØ thÞ 1 ChØ thÞ 01 §é phñ san h« sèng 2 ChØ thÞ 02 Sè loµi sinh vËt ®Æc tr−ng trªn r¹n san h« 3 ChØ thÞ 03 Sè loµi san h« sèng 4 ChØ thÞ 04 DiÖn tÝch r¹n san h« sèng 5 ChØ thÞ 05 Sè loµi cá biÓn M« h×nh DPSIR C¸c th«ng sè kiÕn t¹o chØ thÞ søc Ðp C¸c ®Æc tr−ng c¸c ph©n hÖ tµi nguyªn thiªn nhiªn C¸c ®Æc tr−ng c¸c d¹ng tµi nguyªn tiÒm n¨ng C¸c ®Æc tr−ng hÖ thèng tµi nguyªn thiªn nhiªn VBVB §«ng B¾c C¸c th«ng sè kiÕn t¹o chØ thÞ hiÖn tr¹ng C¸c th«ng sè kiÕn t¹o chØ thÞ ph¶n håi C¸c chØ thÞ m«i tr−êng phôc vô sö dông hîp lý tµi nguyªn 20 6 ChØ thÞ 06 DiÖn tÝch b·i cá biÓn 7 ChØ thÞ 07 Tr÷ l−îng cá biÓn 8 ChØ thÞ 08 Sè loµi sinh vËt trong b·i cá biÓn 9 ChØ thÞ 09 Sè loµi sinh vËt trong rõng ngËp mÆn 10 ChØ thÞ 10 DiÖn tÝch rõng ngËp mÆn 11 ChØ thÞ 11 DiÖn tÝch ®Çm nu«i thuû s¶n 12 ChØ thÞ 12 DiÖn tÝch b·i c¸t 13 ChØ thÞ 13 S¶n l−îng khai th¸c vËt liÖu c¸t b·i 14 ChØ thÞ 14 Sè c«ng tr×nh du lÞch trªn b·i biÓn 15 ChØ thÞ 15 DiÖn tÝch vïng triÒu 16 ChØ thÞ 16 Sè loµi sinh vËt vïng triÒu 17 ChØ thÞ 17 Sè loµi sinh vËt sèng trong vïng triÒu r¹n ®¸ 18 ChØ thÞ 18 Sè loµi sinh vËt ®¸y trong vïng biÓn n«ng ven bê 19 ChØ thÞ 19 S¶n l−îng khai th¸c h¶i s¶n tù nhiªn 20 ChØ thÞ 20 Sè loµi sinh vËt cã gi¸ trÞ kinh tÕ 21 ChØ thÞ 21 Sè loµi sinh vËt quÝ hiÕm vµ bÞ ®e do¹ 22 ChØ thÞ 22 ChÊt l−îng n−íc biÓn 23 ChØ thÞ 23 ChÊt l−îng trÇm tÝch biÓn 24 ChØ thÞ 24 Bïng ph¸t në hoa t¶o/thuû triÒu ®á 25 ChØ thÞ 25 Ph¸t triÓn c¶ng 26 ChØ thÞ 26 DiÖn tÝch c¸c vïng san lÊp biÓn 27 ChØ thÞ 27 Sè loµi thùc vËt, ®éng vËt phï du 28 ChØ thÞ 28 C¸c khu b¶o tån biÓn 21 29 ChØ thÞ 29 Sè dù ¸n vÒ sö dông vµ qu¶n lý bÒn v÷ng tµi nguyªn biÓn triÓn khai trong vïng 30 ChØ thÞ 30 Sè v¨n b¶n ph¸p luËt vÒ tµi nguyªn vµ m«i tr−êng liªn quan ®Õn VBVB §«ng B¾c C¸c chØ thÞ ®−îc ®Ò xuÊt trªn sÏ ®−îc m« t¶ chi tiÕt vµ sau ®ã ®−îc ph©n tÝch ®¸nh gi¸ tÝnh kh¶ thi ¸p dông trong qu¶n lý, sö dông tµi nguyªn thiªn nhiªn biÓn. 3.3.2. M« t¶ chi tiÕt c¸c chØ thÞ Mçi chØ thÞ ®−îc ®Ò xuÊt ®Òu ®−îc m« t¶ theo c¸c néi dung: • Tªn chØ thÞ vµ kh¸i niÖm. • C¬ së h×nh thµnh. • C¸c ph−¬ng ph¸p quan tr¾c, ph©n tÝch vµ tr×nh bµy. • T×nh tr¹ng nguån d÷ liÖu. Ch−¬ng 4 §¸nh gi¸ diÔn biÕn tµi nguyªn thiªn nhiªn VBVB §«ng B¾c vµ ®Ò xuÊt gi¶i ph¸p sö dông hîp lý trªn c¬ së ph©n tÝch c¸c chØ thÞ m«i tr−êng 4.1. Lùa chän träng ®iÓm ®Ó kh¶o s¸t diÔn biÕn tµi nguyªn VBVB §«ng B¾c C¸c ph©n hÖ tµi nguyªn san h«, rõng ngËp mÆn, vïng triÒu bïn c¸t ®−îc lùa chän lµ träng t©m ®Ó kh¶o s¸t ®¸nh gi¸ sö dông hîp lý b»ng c¸c chØ thÞ. Träng ®iÓm nghiªn cøu lµ khu vùc tõ §å S¬n - C¸t Bµ - H¹ Long - B¸i Tö Long. 4.2. HiÖn tr¹ng vµ diÔn biÕn tµi nguyªn trong vïng nghiªn cøu 4.2.1. Ph©n hÖ tµi nguyªn san h« Kh¶o s¸t vµ ph©n tÝch c¸c chØ thÞ 01, 02 vµ 03 cho thÊy: hÖ sinh th¸i nµy ph¸t triÓn kÐm, ®é phñ chØ ®¹t møc trung b×nh, tõ 27,8% ®Õn 65% hoÆc thÊp, cã sù suy gi¶m c¶ vÒ ®é phñ san h« sèng vµ sè loµi san h« trong hÖ sinh th¸i nµy, trong 5 n¨m n÷a (2008 – 2010), ®é phñ san h« sèng sÏ cßn kho¶ng 10% -50%. Sù suy tho¸i liªn quan ®Õn giao ®éng m¹nh cña nhiÖt ®é vµ ngät ho¸ vïng n−íc, « nhiÔm ®Êt vµ 22 n−íc; neo ®Ëu bõa b·i cña c¸c tÇu thuyÒn du lÞch ph¸ huû c¸c r¹n san h«… 4.2.2. Ph©n hÖ tµi nguyªn rõng ngËp mÆn vµ b∙i triÒu bïn c¸t Hai ph©n hÖ tµi nguyªn nµy cã quan hÖ vÒ kh«ng gian ph¸t triÓn ®−îc kh¶o s¸t b»ng c¸c chØ thÞ 10, 11, 15 vµ 26. KÕt qu¶ cho thÊy rõng ngËp mÆn vµ b·i triÒu bïn c¸t tù nhiªn suy gi¶m kh¸ nhanh sau 2000, ®ång thêi víi sù t¨ng nhanh cña diÖn tÝch ®Çm nu«i thuû h¶i s¶n. Dù b¸o ®Õn kho¶ng 2010, rõng ngËp mÆn vµ b·i triÒu tù nhiªn chØ cßn kho¶ng 35 000 ha, riªng rõng ngËp mÆn ë Qu¶ng Ninh cßn kho¶ng 10 000 ha. Sù suy tho¸i liªn quan trùc tiÕp ®Õn nu«i trång thñy h¶i s¶n, më réng diÖn tÝch ®« thÞ, ph¸t triÓn c¸c c¶ng biÓn vµ khu c«ng nghiÖp g¾n liÒn c¶ng. 0 40 80 §Þa §iÓm § é ph ñ (% ) 1995-1997 1997-1999 2000-2002 2003-2004 1995-1997 20 39.4 1997-1999 20 78 47.4 30 2000-2002 27.8 2003-2004 65 30 Ba Mïn-§¶o TrÇn Hang Trai - §Çu Bª H¹ Long Long Ch©u y = -19.6x + 67 y = -13x + 91 0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 1997-1999 2002-2003 Giai ®o¹n § é ph ñ (% ) Hang Trai - §Çu Bª H¹ Long Long Ch©u H×nh 4.1. HiÖn tr¹ng vµ biÕn ®éng ®é phñ san h« sèng ë khu vùc H¹ Long - B¸i Tö Long 0 50 100 §Þa ®iÓm S è lo µi Tr−íc 1998 2002-2003 Tr−íc 1998 73 59 78 51 58 101 86 2002-2003 39 29 22 27 48 86 36 Cèng La Ba Tr¸i §µo Hang Trai Cèng §á Cäc ChÌo Bä Hung Vông Hµ 0 20 40 60 80 100 120 Tr−íc 1998 2002-2003 Giai ®o¹n S « lo µi Cèng La Ba Tr¸i §µo Hang Trai Cèng §á Cäc ChÌo Bä Hung Vông Hµ H×nh 4.2. HiÖn tr¹ng vµ biÕn ®éng sè loµi san h« khu vùc H¹ Long - B¸i Tö Long 23 0 2000 4000 6000 8000 10000 12000 14000 Giai ®o¹n D iª n tÝc h (h a) H¶i Phßng H¹ Long - B¸i Tö Long Tiªn Yªn - Hµ Cèi H¶i Phßng 3840 3263 2662 H¹ Long - B¸i Tö Long 7608 6950 5839 4402 Tiªn Yªn - Hµ Cèi 10962 11536 10642 9962 Tr−íc 1995 2000 2002 2004 0 2000 4000 6000 8000 10000 12000 14000 Tr−íc 1995 2000 2002 2004 Giai ®o¹n D iÖ n tÝc h (h a) H¶i Phßng H¹ Long - B¸i Tö Long Tiªn Yªn - Hµ Cèi H×nh 4.3. HiÖn tr¹ng vµ biÕn ®éng diÖn tÝch rõng ngËp mÆn 0 2000 4000 6000 8000 10000 Giai ®o¹n D iÖ n tÝc h (h a) H¶i Phßng H¹ Long - B¸i Tö Long Tiªn Yªn - Hµ Cèi H¶i Phßng 4499 5978 7596 H¹ Long - B¸i Tö Long 2323 4435 5081 9504 Tiªn Yªn - Hµ Cèi 32 29 422 3463 Tr−íc 1995 2000 2002 2004 0 1000 2000 3000 4000 5000 6000 7000 8000 9000 10000 Tr−íc 1995 2000 2002 2004 Giai ®o¹n D iÖ n t Ýc h ( h a) H¶i Phßng H¹ Long - B¸i Tö Long Tiªn Yªn - Hµ Cèi H×nh 4.4. HiÖn tr¹ng vµ biÕn ®éng diÖn tÝch ®Çm nu«i thuû s¶n 0 5000 10000 15000 20000 25000 Giai ®o¹n D iÖ n tÝc h (h a) H¶i Phßng H¹ Long - B¸i Tö Long Tiªn Yªn - Hµ Cèi H¶i Phßng 9907 9574 7536 H¹ Long - B¸i Tö Long 15213 13565 11475 10246 Tiªn Yªn - Hµ Cèi 21213 21066 21204 18747 Tr−íc 1995 2000 2002 2004 0 5000 10000 15000 20000 25000 Tr−íc 1995 2000 2002 2004 Giai ®o¹n D iÖ n tÝc h (h a) H¶i Phßng H¹ Long - B¸i Tö Long Tiªn Yªn - Hµ Cèi H×nh 4.5. HiÖn tr¹ng vµ biÕn ®éng diÖn tÝch b·i triÒu bïn c¸t 24 y = -3345.6x + 58069 y = 3287.6x - 1896.5 0 10000 20000 30000 40000 50000 60000 Giai §o¹n D iÖ n tÝc h (h a) RNM+B·i triÒu §Çm nu«i Dù b¸o biÕn ®éng diÖn tÝch RNM+B·i triÒu Dù b¸o biÕn ®éng diÖn tÝch ®Çm nu«i RNM+B·i triÒu 53194 53107 49161 43357 §Çm nu«i 2355 4464 5504 12967 Tr−íc 1995 2000 2002 2004 H×nh 4.9. DiÔn biÕn ph¸t triÓn ®Çm nu«i vµ biÕn ®éng b·i triÒu vµ rõng ngËp mÆn ë Qu¶ng Ninh 4.2.1. C¸c ph©n hÖ tµi nguyªn kh¸c Ph©n hÖ cá biÓn ch−a bÞ khai th¸c trùc tiÕp, nh−ng san lÊp biÓn lµm suy gi¶m diÖn tÝch vµ mÊt n¬i ph©n bè cá biÓn. B·i biÓn tuy cã chøa sa kho¸ng hoÆc vËt liÖu x©y dùng hoÆc c¸t thuû tinh, song quan träng h¬n lµ gi¸ trÞ ph¸t triÓn du lÞch. YÕu tè cã ¶nh h−ëng lín ®Õn chÊt l−îng b·i lµ tæng hµm l−îng chÊt r¾n l¬ löng vµ nång ®é dÇu, chÊt h÷u c¬ vµ khuÈn coli. Vïng biÓn n«ng ven bê bÞ khai th¸c vµ chÞu t¸c ®éng trùc tiÕp cña ph¸t triÓn c¶ng vµ hµng h¶i, hoÆc san lÊp, ®æ th¶i. 4.2.4. Mét sè d¹ng tµi nguyªn trªn qui m« toµn hÖ thèng tµi nguyªn VBVB §«ng B¾c Nguån lîi h¶i s¶n víi rong biÓn, c¸ biÓn, gi¸p x¸c vµ th©n mÒm cã tæng s¶n l−îng khai th¸c hµng n¨m gia t¨ng kh«ng ngõng; c¸c tiÒm n¨ng du lÞch, ph¸t triÓn c¶ng biÓn vµ tiÒm n¨ng l·nh thæ (mÆt n−íc vµ ®Êt) ®· vµ ®ang ®−îc khai th¸c. ¤ nhiÔm m«i tr−êng n−íc vµ trÇm tÝch lµm gi¶m tiÒm n¨ng du lÞch, côc bé cã n¬i ®· bÞ « nhiÔm dÇu vµ kÏm. HÖ thèng c¶ng biÓn ®ang ®−îc më réng víi l−îng hµng ho¸ qua c¶ng ngµy cµng t¨ng, ®e däa ®Õn m«i tr−êng vµ tµi nguyªn. TiÒm n¨ng l·nh thæ thùc tÕ còng ®ang ®−îc sö dông g¾n liÒn víi ph¸t triÓn c¶ng (luång l¹ch), nu«i h¶i s¶n trªn biÓn (sö dông nu«i lång bÌ...). Sù gia t¨ng c¸c khu b¶o tån biÓn c¶ vÒ sè l−îng vµ diÖn tÝch chøng tá nh÷ng nç lùc b¶o tån vµ b¶o vÖ tµi nguyªn trong vïng vµ t¹o ra tiÒm 25 n¨ng lín h¬n trong ph¸t triÓn du lÞch sinh th¸i. 0 50000 100000 150000 200000 Giai ®o¹n D iÖ n tÝc h (h a) B¶o tån biÓn B¶o tån biÓn 155300 171083 197223 1994 2001 2005 H×nh 4.28. Ph¸t triÓn c¸c khu b¶o tån biÓn 4.3. Nguyªn nh©n s©u sa g©y biÕn ®éng tµi nguyªn thiªn nhiªn trong vïng nghiªn cøu - C¸c tai biÕn thiªn nhiªn nh− b·o, m−a lín kÐo dµi, dao ®éng nhiÖt ®é víi biªn ®é lín g©y ra biÕn ®æi chÊt l−îng m«i tr−êng n−íc, x¸o ®éng vµ ph¸ huû nÒn ®¸y. - T¨ng c−êng khai hoang n«ng nghiÖp, nu«i trång thuû h¶i s¶n, khai th¸c rõng, rõng phßng hé vµ rõng ngËp mÆn, ®¸nh b¾t h¶i s¶n gÇn bê... lµm thu hÑp kh«ng gian vïng triÒu, thu hÑp diÖn tÝch rõng ngËp mÆn, suy gi¶m nguån gen, ®a d¹ng sinh häc, « nhiÔm vïng n−íc. - Ph¸t triÓn c«ng nghiÖp vµ c¸c khu c«ng nghiÖp – c¶ng, ®« thÞ ho¸ ven biÓn lµm thu hÑp c¸c sinh c− biÓn, thu hÑp mÆt n−íc, « nhiÔm m«i tr−êng n−íc do t¨ng chÊt th¶i, trµn dÇu vµ ho¸ chÊt, ph¸ huû nÒn ®¸y. - Më réng du lÞch biÓn vµ c¸c dÞch vô kÌm theo nh− nhµ hµng, kh¸ch s¹n, c¸c khu vui ch¬i gi¶i trÝ trªn b·i biÓn vµ trªn biÓn g©y ra « nhiÔm m«i tr−êng n−íc do t¨ng l−îng chÊt th¶i vµ ph¸ huû cÊu tróc b·i biÓn, mÊt c¶nh quan ®Ñp tù nhiªn. 26 4.4. §Ò xuÊt gi¶i ph¸p sö dông hîp lý trªn c¬ së kh¶o s¸t vµ ph©n tÝch chØ thÞ 4.4.1. §Þnh h−íng c¬ b¶n sö dông tµi nguyªn VBVB §«ng B¾c 1) Ph¸t triÓn c¶ng biÓn vµ khu c«ng nghiÖp g¾n liÒn c¶ng vµ dÞch vô kinh tÕ biÓn. 2) Ph¸t triÓn nu«i trång thuû s¶n cã tiÒm n¨ng lín. 3) Ph¸t triÓn du lÞch qua khai th¸c tiÒm n¨ng tæng hîp. 4) H×nh thµnh c¸c khu b¶o tån biÓn lµ hµi hoµ gi÷a ph¸t triÓn kinh tÕ – x· héi vµ b¶o tån thiªn nhiªn, b¶o vÖ m«i tr−êng. 4.4.2. §Ò xuÊt sö dông hîp lý tµi nguyªn thiªn nhiªn biÓn 1) Ph©n hÖ tµi nguyªn san h« cÇn ®−îc b¶o tån nghiªm ngÆt chØ sö dông ph¸t triÓn du lÞch sinh th¸i. Ph¸t triÓn c¸c khu b¶o tån biÓn lµ mét gi¶i ph¸p hîp lý vµ hiÖu qu¶ trong viÖc b¶o tån ph©n hÖ tµi nguyªn nµy. 2) Ph©n hÖ tµi nguyªn rõng ngËp mÆn cÇn ®−îc ph¸t triÓn vµ duy tr× diÖn tÝch tèi thiÓu t−¬ng ®−¬ng n¨m 2002. Nu«i thuû h¶i s¶n ph¶i cã chi phÝ m«i tr−êng ®Ó b¶o vÖ, phôc håi, t¸i t¹o tµi nguyªn vµ m«i tr−êng. B·i triÒu cã tiÒm n¨ng lín ®Ó ph¸t triÓn c¸c h×nh thøc nu«i trång c¸c lo¹i ®Æc s¶n th©n mÒm cã gi¸ trÞ kinh tÕ cao, phï hîp víi ®Þnh h−íng ph¸t triÓn kinh tÕ biÓn cña c¸c tØnh trong vïng. 3) C¸c ph©n hÖ tµi nguyªn cá biÓn cÇn ®−îc b¶o vÖ vµ cã ch−¬ng tr×nh t¸i t¹o phôc håi, b·i biÓn nªn khai th¸c du lÞch bÒn v÷ng, biÓn n«ng ven bê cã thÓ khai th¸c nh−ng kh«ng ®−îc g©y x¸o trén lín ®Õn nÒn ®¸y. 4) Trªn qui m« toµn vïng cÇn cã ®Þnh h−íng ph¸t triÓn ngµnh thuû s¶n vü m« vµ ®¸nh gi¸ ®óng viÖc v−¬n kh¬i, ®¸nh b¾t xa bê; tiÒm n¨ng ph¸t triÓn c¶ng vµ hµng h¶i trong vïng dï lµ rÊt lín nh−ng cÇn cã qui ho¹ch tæng thÓ vµ chi tiÕt, trong ®ã lång ghÐp c¸c yÕu tè m«i tr−êng vµ tµi nguyªn; sù t¨ng dÇn vÒ sè khu b¶o tån vµ diÖn tÝch b¶o tån cïng víi sù ®a d¹ng sinh vËt ë c¶ cÊp ®é hÖ sinh th¸i vµ loµi vµ gi¸ trÞ c¶nh quan biÓn t¹o ra kh¶ n¨ng du lÞch biÓn tiÒm tµng, cÇn ®Þnh h−íng du lÞch sinh th¸i biÓn; tiÒm n¨ng l·nh thæ víi ®Êt vµ n−íc 27 vÉn cßn cho khai th¸c sö dông ®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ biÓn, nh−ng cÇn cã c¸c nghiªn cøu vÒ kh¶ n¨ng chÞu t¶i m«i tr−êng cña vïng còng nh− qui ho¹ch chi tiÕt vïng nu«i biÓn. KÕt luËn 1) Tµi nguyªn thiªn nhiªn VBVB §«ng B¾c lµ hÖ thèng gåm s¸u ph©n hÖ cã c¸c ®Æc tr−ng riªng, ®ã lµ: san h«, cá biÓn, rõng ngËp mÆn, b·i triÒu, b·i biÓn vµ biÓn n«ng ven bê. C¸c ®Æc tr−ng c¬ b¶n cña hÖ thèng tµi nguyªn nµy vµ cña mçi ph©n hÖ trong hÖ thèng lµ nh÷ng yÕu tè c¬ së ®Ó ®Ò xuÊt c¸c chØ thÞ m«i tr−êng phôc vô sö dông hîp lý tµi nguyªn trong hÖ. 2) C¸c ho¹t ®éng ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi thuéc c¸c nhãm ngµnh: c«ng nghiÖp – x©y dùng, n«ng - l©m - ng− vµ du lÞch - dÞch vô, ®·, ®ang vµ sÏ t¹o ra søc Ðp tíi tµi nguyªn thiªn nhiªn VBVB §«ng B¾c. Trong ®ã, søc Ðp chÝnh lµ tõ ho¹t ®éng c«ng nghiÖp, nu«i trång vµ ®¸nh b¾t thuû h¶i s¶n ven bê biÓn, ph¸t triÓn c¶ng vµ giao th«ng vËn t¶i biÓn, san lÊp ven biÓn phôc vô x©y dùng c¸c khu c«ng nghiÖp vµ ®« thÞ ho¸, ph¸t triÓn c¸c khu du lÞch míi vµ du lÞch biÓn. Søc Ðp do c¸c ho¹t ®éng nµy cïng víi c¸c tai biÕn thiªn nhiªn cßn tiÕp tôc gia t¨ng trong thêi gian tíi khi c¸c ho¹t ®éng ph¸t triÓn kinh tÕ cÇn ph¶i t¨ng c−êng ®Ó ®¹t ®−îc c¸c môc tiªu ph¸t triÓn trong chiÕn l−îc vµ qui ho¹ch cña c¸c tØnh vµ thµnh phè trong vïng §«ng B¾c ®Õn 2010 vµ ®Þnh h−íng ®Õn 2020. 3) Ba m−¬i chØ thÞ m«i tr−êng phôc vô sö dông hîp lý tµi nguyªn thiªn nhiªn VBVB §«ng B¾c, gåm 09 chØ thÞ søc Ðp, 18 chØ thÞ hiÖn tr¹ng vµ 03 chØ thÞ ph¶n håi ®−îc ®Ò xuÊt theo quan ®iÓm ph¸t triÓn hÖ thèng qu¶n lý tæng hîp ®íi bê biÓn cho vïng §«ng B¾c vµ trªn c¬ së nghiªn cøu c¸c ®Æc tr−ng c¬ b¶n cña hÖ thèng tµi nguyªn vïng bê biÓn nµy ë cÊp toµn hÖ còng nh− ph©n hÖ vµ c¸c ®Æc ®iÓm vÒ kinh tÕ- x· héi cña vïng ®−îc phèi hîp víi viÖc ph©n tÝch m« h×nh DPSIR. 4) ViÖc kh¶o s¸t, ph©n tÝch mét sè chØ thÞ m«i tr−êng c¬ b¶n trong sè c¸c chØ thÞ m«i tr−êng ®· ®−îc x¸c lËp cho phÐp ®¸nh gi¸ diÔn biÕn 28 mét sè d¹ng tµi nguyªn thiªn nhiªn VBVB §«ng B¾c. KÕt qu¶ cho thÊy, mÆc dï phong phó vµ ®a d¹ng, nhiÒu tiÒm n¨ng ph¸t triÓn c¶ vÒ kinh tÕ – x· héi, an ninh – quèc phßng vµ b¶o tån tù nhiªn, nh−ng tµi nguyªn thiªn nhiªn VBVB §«ng B¾c ®ang bÞ suy tho¸i. BiÓu hiÖn suy tho¸i cña c¸c ph©n hÖ tµi nguyªn san h«, rõng ngËp mÆn trong vïng rÊt râ rµng th«ng qua kh¶o s¸t c¸c chØ thÞ c¬ b¶n. Trong kho¶ng thêi gian tõ 1998 – 2003, ®é phñ san h« sèng gi¶m trung b×nh kho¶ng 20% ë vïng vÞnh H¹ Long vµ 13% ë khu vùc C¸t Bµ (Hang Trai - §Çu Bª), sè loµi san h« còng gi¶m m¹nh tõ 15 - 72% ë khu vùc H¹ Long – C¸t Bµ. DiÖn tÝch rõng ngËp mÆn còng suy gi¶m trong kho¶ng thêi gian tõ 1995 – 2004, ®Æc biÖt gi¶m m¹nh trong nh÷ng n¨m sau 2000. Nguån lîi sinh vËt vµ tµi nguyªn tiÒm n¨ng ph¸t triÓn c¶ng, du lÞch vµ l·nh thæ, còng nh− c¸c gi¸ trÞ b¶o tån lµ nh÷ng lîi thÕ lín cña vïng, nh−ng còng ®ang chÞu nh÷ng ®e däa lµm suy gi¶m do « nhiÔm m«i tr−êng n−íc vµ trÇm tÝch bëi c¸c chÊt g©y « nhiÔm nh− dÇu mì, kim lo¹i nÆng vµ ®ôc ho¸ vïng n−íc. 5) Sö dông hîp lý tµi nguyªn thiªn nhiªn biÓn vïng §«ng B¾c ®−îc ®Ò xuÊt theo hÖ thèng, bao gåm hÖ thèng tµi nguyªn toµn vïng vµ c¸c ph©n hÖ tµi nguyªn biÓn. Ph©n hÖ tµi nguyªn san h« cÇn ®−îc b¶o tån nghiªm ngÆt, duy tr× vµ phôc håi, t¸i t¹o ®Ó ®¹t ®−îc ®é phñ san h« sèng vµ sè loµi tèi thiÓu t−¬ng ®−¬ng nh÷ng n¨m 1997-1999, ®ång thêi chØ sö dông c¸c gi¸ trÞ c¶nh quan vµ ®a d¹ng cña hÖ sinh th¸i phôc vô du lÞch sinh th¸i. Ph©n hÖ tµi nguyªn rõng ngËp mÆn ®· bÞ khai th¸c qu¸ møc chñ yÕu do ph¸t triÓn ®Çm nu«i thuû s¶n, cÇn duy tr× vµ t¸i t¹o tèi thiÓu 67% diÖn tÝch rõng trong hÖ sinh th¸i, kho¶ng 20 000 ha cho vïng Qu¶ng Ninh. Tû lÖ ph¸t triÓn diÖn tÝch ®Çm nu«i vµ diÖn tÝch rõng ngËp mÆn duy tr× tèi thiÓu b»ng n¨m 2002. C¸c ph©n hÖ cßn l¹i vµ tiÒm n¨ng cña toµn hÖ thèng tµi nguyªn t¹o nªn kh¶ n¨ng khai th¸c, sö dông ®Ó ph¸t triÓn nu«i h¶i s¶n biÓn (lång, bÌ, nu«i ®Æc s¶n), du lÞch sinh th¸i, b¶o tån tù nhiªn. C¶ng biÓn – khu c«ng nghiÖp ven biÓn kh«ng nªn më réng thªm vÒ diÖn tÝch, gi¶m s¶n l−îng ®¸nh b¾t h¶i s¶n trong vïng. Trong tÊt c¶ c¸c chiÕn l−îc ph¸t 29 triÓn liªn quan ®Õn khai th¸c vµ sö dông tµi nguyªn, c¸c yÕu tè m«i tr−êng vµ tµi nguyªn cÇn ®−îc ®¸nh gi¸ ®Çy ®ñ vµ lång ghÐp vµo qui ho¹ch tæng thÓ còng nh− chi tiÕt. KiÕn nghÞ 1) X©y dùng vµ hoµn thiÖn bé d÷ liÖu vµ hÖ thèng c¬ së d÷ liÖu cho c¸c chØ thÞ ®· ®−îc ®Ò xuÊt ®Ó kiÕn t¹o c¸c chØ sè (index) ph¸t triÓn bÒn v÷ng cho hÖ thèng tµi nguyªn VBVB §«ng B¾c. 2) Nghiªn cøu mèi t−¬ng quan gi÷a c¸c yÕu tè søc Ðp lªn c¸c hÖ sinh th¸i biÓn th«ng qua x©y dùng c¸c hµm quan hÖ to¸n häc. 3) Nghiªn cøu triÓn khai vµ hoµn thiÖn hÖ thèng qu¶n lý tæng hîp ®íi bê biÓn vµ c¸c ph−¬ng ph¸p x©y dùng c¸c chØ sè sö dông hîp lý tµi nguyªn vµ b¶o vÖ m«i tr−êng. 30 Danh môc c¸c c«ng tr×nh khoa häc ®∙ c«ng bè liªn quan tíi luËn ¸n 1. TrÇn §×nh L©n (1994), “§Æc tr−ng h×nh th¸i vµ ®é h¹t trÇm tÝch cña c¸c thÓ c¸t ven biÓn vµ mèi quan hÖ víi sù xãi lë vµ båi tô ë vïng cöa s«ng B¹ch §»ng”, Tµi nguyªn vµ M«i tr−êng biÓn, II, NXB Khoa häc vµ Kü thuËt, Hµ Néi, tr. 43 - 47. 2. TrÇn §×nh L©n (1999), “Néi dung c¬ së d÷ liÖu phôc vô ®¸nh gi¸ nhanh m«i tr−êng ®íi bê biÓn ViÖt Nam”, Tµi nguyªn vµ M«i tr−êng biÓn, VI, NXB Khoa Häc vµ Kü thuËt, Hµ Néi, tr. 117-126. 3. TrÇn §×nh L©n (2000), “ThiÕt lËp hÖ thèng c¬ së d÷ liÖu tµi nguyªn trong qu¶n l Ý tæng hîp ®íi bê biÓn, nghiªn cøu ë vïng bê biÓn H¶i Phßng”, Tµi nguyªn vµ M«i tr−êng biÓn, VII, NXB Khoa Häc vµ Kü thuËt, Hµ Néi, tr. 267-280. 4. Tran Dinh Lan (2004), “Characterisation of Marine Resources in the Coastal Region of Hai Phong - Quang Ninh”, Marine Resources and Environment, XI, Science and Technics Publishing House, Hanoi, pp. 19-37. 5. Tran Dinh Lan (2005), “Systematic Approach to Study of Marine Resources in the Coastal Region of Hai Phong – Quang Ninh”, VNU. Journal of Science, Nat., Sci., & Tech., XXI (4), pp. 17-29. 6. TrÇn §×nh L©n (2006), “Nghiªn cøu x©y dùng chØ thÞ m«i tr−êng, sinh th¸i trong sö dông hîp lÝ tµi nguyªn thiªn nhiªn biÓn vïng vÞnh H¹ Long – B¸i Tö Long”, T¹p chÝ Khoa häc vµ C«ng nghÖ BiÓn, Phô tr−¬ng 6 (1), tr.15-24.