Tăng trưởng giảm nghèo

p nông dân nâng cao năng suất. Chỉ có 8.1% xã có năng suất cây lương thực, thực phẩp và cây hàng năm vào năm 2003 tăng so với năm 1998 do tác động của trợ cấp từ Nhà nước [17, trang 252]. Đây là một tỷ lệ tăng rất thấp so với những hoạt động khác nhằm cải thiện đời sống của nông dân. 1.2.2. Phân phối lại tài sản không hiệu quả trong việc giảm bất bình đẳng Đa số người nghèo Việt Nam là nông dân. Chính vì vây, để phân phối lại tài sản theo hướng nâng cao thu nhập cho người nghèo thì cần phải tiến hành phân phối lại tài sản cho người nông dân, làm cho người dân nghèo có nhiều tài sản hơn để mở rộng sản xuất, mà trước hết là phân phối đất đai – yếu tố quan trọng trước nhất của sản xuất nông nghiệp - theo nguyên tắc gắn tăng trưởng với tăng thu nhập cho người nông dân với một tỷ lệ tương ứng. Tuy nhiên, thực trạng phân phối tài sản đất tại Việt Nam trong những năm gần đây đã tác động tiêu cực đến thu nhập của người nông dân nghèo. Diện tích đất dành cho nông nghiệp vốn dĩ đã quá chật hẹp của Việt Nam (từ 0.7 đến 0.8ha/hộ nông thôn, 0.3ha/lao động và 0.15ha/nhân khẩu) [21], nay đang bị thu hẹp với tốc độ chóng mặt do phải chuyển đổi thành đất đô thị hoặc đất xây dựng khu công nghiệp. Diện tích đất trồng lúa đang bị giảm mạnh, đặc biệt là ở vùng đồng bằng sông Hồng. Trong giai đoạn 2002-2007, mỗi năm vùng này mất 7,500ha đất, tương đương 0.67%. [21] 32 Diện tích đất nông nghiệp giảm mạnh dẫn đến tình trạng nông dân mất đất, mất việc làm do không có nghề nghiệp thay thế, bắt nguồn từ không được đào tạo chuyên môn gì. Tiền đền bù đất nông nghiệp quá thấp, thậm chí không đủ cho người dân có thể duy trì mức sống như cũ. Chẳng hạn như giá đền bù 1000m2 đất ở ấp 3, xã Long Hậu, Long An là 35 triệu đồng. Một người nông dân có khoảng 4000m 2 được đền bù 140 triệu đồng. Số tiênc này cũng chỉ để chị có thể mua một nền nhà tái định cư, rồi sau đó cùng không biết sống bằng gì do không được đào tạo chuyên môn. [10, trang 10] Việc chuyển đổi mục đích sử dụng đất nông nghiệp là nguyên nhân lớn thứ 3 (sau thời tiết và sâu bệnh) dẫn đến sự suy giảm năng suất sản xuất cây lương thực, thực phẩm và cây hàng năm của cả nước vào năm 2003 so với năm 1998.Hậu quả của việc chuyển đổi đất nông nghiệp đặc biệt nghiêm trọng tại đồng bằng sông Cửu Long, nơi có đến 51% số xã bị giảm năng suất do đất nông nghiệp bị chuyển đổi. [17, trang 255] Có thể nói, quá trình chuyển đổi mục đích sử dụng đất nông nghiệp thành đất công nghiệp và đất đô thị ồ ạt như hiện nay là một cuộc tái phân bổ ruộng đất, khi mà đất đai bị chuyển từ tay nông dân nghèo sang những người có tiền, những nhà đầu cơ đất.Trong cuộc tái phân bổ tài sản đó, nông dân, đặc biệt là nông dân nghèo là những người chịu thiệt nhiều nhất; bất bình đẳng tiếp tục tăng là điều không tránh khỏi. 2. Phân bổ nguồn vốn không bình đẳng 2.1. Vốn tƣ nhân đƣợc phẩn bổ không bình đẳng Nguồn vốn tư nhân gồm có vốn tư nhân trong nước và vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI). Các nguồn vốn này đều được sử dụng nhằm mục đích tìm kiếm lợi nhuân cao nhất. Chính vì vậy, nếu không có những tác động của Chính phủ, nguồn vốn tư 33 nhân hầu như không được đầu tư vào nơi có điều kiện khó khăn đối với việc phát triển kinh tế như vùng sâu vùng xa, nông thôn miền núi hay vùng tập trung các dân tộc ít người. Vốn tư nhân trong nước và nước ngoài chảy về những vùng thuận lợi cho phát triển kinh tế, thu được lợi nhuận cao, đó là vùng thành thị, đồng bằng. Trong giai đoạn 1986 – 2006, Đông Nam Bộ và Đồng bằng sông Hồng, vốn đã là những vùng phát triển nhất Việt Nam, nhận đựợc nhiều vốn FDI nhất, chiếm tới 77.5% tổng số vốn FDI vào Viêt Nam. Dầu khí và 6 vùng còn lại, những vùng kém phát triển nhất, chia nhau 22.5% tổng số vốn FDI còn lại. [20] Bất bình đẳng vùng, miền vì thế mà càng thêm trầm trọng do bất bình đẳng về yếu tố quan trọng tạo nên tăng trưởng – vốn. 2.2. Vốn hỗ trợ phát triển chính thức ODA đƣợc phân bổ không bình đẳng Vốn ODA được phân bổ về các địa phương không đồng đều. Đông Nam Bộ và đồng bằng sông Hồng là những vùng nhận được nhiều vốn ODA nhất, chiếm tới 66.8% tổng lượng vốn ODA của Việt Nam trong giai đoạn 1993 – 2007. [18] Tương tự như đối với vốn FDI, việc phân bổ ODA như vậy cũng không thúc đẩy quá trình giảm bất bình đẳng. 2.3. Vốn Nhà nƣớc đƣợc sử dụng không hiệu quả trong việc giảm bất bình đẳng Một trong những mục đích của chi tiêu công của Nhà nước là để hạn chế bất bình đẳng và những ảnh hưởng tiêu cực của tăng trưởng đối với sự phát triển bền vững của xã hội, nhằm đảm bảo quyền lợi cho người nghèo. Nhưng tại Việt Nam, nguồn vốn Nhà nước đã và đang được phân bổ và sử dụng một cách không hiệu quả trong việc giảm bất bình đẳng và giảm nghèo, thể hiện ở hai khía cạnh sau: Thứ nhất, nguồn vốn Nhà nước có hạn, chỉ nên được sử dụng để đầu tư vào các lĩnh vực mà tư nhân không muốn hoặc không có khả năng đầu tư, chẳng hạn như 34 xây dựng cơ sở hạ tầng, điện, đường, trường, trạm, …Tuy nhiên, cho tới nay, vốn Nhà nước vẫn được đầu tư vào các lĩnh vực, dự án có khả năng mang lại lợi nhuận cao và có thể dễ dàng huy động nguồn vốn từ tư nhân, điển hình như Tập đoàn điện lực Việt Nam (EVN). Điều này là đi ngược lại nguyên tắc và mục đích cơ bản của việc sử dụng vốn Nhà nước. Thứ hai, vốn Nhà nước dùng cho công tác xóa đói giảm nghèo còn thiếu và chưa hiệu quả. Dưới đây là 3 trong số các dẫn chứng cho điều này: - Cách thức phân bổ ngân sách Nhà nước chưa hiệu quả. Nguồn vốn Trung ương được phân bổ đều về các địa phương, không phân biệt tỷ lệ nghèo đói, hoặc số hộ nghèo của mỗi địa phương. [16, trang 28]. Cách phân bổ theo kiểu bao cấp này rất không hợp lý và hiệu quả bởi lẽ các địa phương có tình trạng nghèo đói khác nhau lại nhận được mức ngân sách như nhau, và nguồn vốn không được chảy về nơi cần vốn nhất, giảm hiệu quả của công tác giảm nghèo. - Chất lượng của những công trình xây dựng sử dụng nguồn vốn từ chương trình 135 còn thấp do ít vốn đầu tư. Hơn nữa, không hề có nguồn vốn nào của Nhà nước được rót về để dành cho công tách bảo dưỡng các công trình xây dựng , chính vì vậy người dân phải đóng tiền bảo dưỡng các công trình, đặc biệt là đường giao thông do Nhà nước xây dựng. [16, trang 29] Người dân nghèo, vì vậy, cũng phải trả một khoản tiền khá lớn đối với họ để có thể đựợc hưởng lợi từ chương trình 135. - Quỹ hỗ trợ khám chữa bệnh cho người nghèo của Bộ Y Tế còn rất khiêm tốn, chỉ là 70,000đồng/người/năm.[16, trang 32] Số tiền này là quá nhỏ bé, không thể đem đến cho người nghèo một sự hỗ trợ thực sự có ý nghĩa. Không những thế, ở nhiều địa phương, việc tiến hành khám chữa bệnh miễn phí cho người nghèo sử dụng mức hỗ trợ 70,000đồng này còn được tiến hành 35 rất chậm chạp; phải đến quý II, quý III hoặc thậm chí đến năm sau thì người nghèo mới nhận được sự hỗ trợ về mặt y tế. [16, trang 33]. III. Sự tham gia hạn chế của ngƣời nghèo vào quá trình tạo nên và hƣởng lợi từ tăng trƣởng Người nghèo được hưởng lợi rất ít từ tăng trưởng kinh tế, đó là vì họ không tham gia nhiều vào việc tạo nên tăng trưởng kinh tế. Có 2 nguyên nhân cho tình trạng này: 1. Khả năng tham gia hạn chế của ngƣời nghèo Người nghèo không tham gia nhiều vào việc tạo nên tăng trưởng, trước hết là do bản thân họ vốn dĩ không có khả năng tham gia, hoặc chỉ có khả năng tham gia hạn chế. 1.1. Ngƣời nghèo không có khả năng tham gia vào việc tạo nên tăng trƣởng Tăng trưởng kinh tế được biểu hiện ở sự tăng lên của thu nhập. Thu nhập tăng khi sản xuất phát triển.Sản xuất phát triển khi sản phẩm sản xuất ra đủ tiêu dùng và còn thừa để tích lũy, tái đầu tư hoặc được thương mại hóa, bán lấy tiền để đầu tư tái sản xuất mở rộng. Với nhiều người nghèo Viêt Nam, họ không có khả năng tham gia tạo nên tăng trưởng do không có khả năng mở rộng sản xuất. Đa số người nghèo Việt Nam là nông dân, trong đó nhiều nông dân nghèo không bao giờ nghĩ đến việc bán nông sản do mình sản xuất để tăng thu nhập. Đó là do nông sản họ sản xuất ra chỉ vừa đủ, thậm chí còn không đủ cho tiêu dùng của bản thân họ. Không có nông sản dư thừa để bán, người nông dân nghèo, nếu may mắn, chỉ có khả năng duy trì mức sống hiện tại của mình mà không thể thoát ra khỏi mức thu nhập thấp và đạt đựợc tăng trưởng kinh tế. 36 1.2. Ngƣời nghèo chỉ có thể tham gia hạn chế vào việc tạo nên tăng trƣởng Ngay cả khi có nông sản dư thừa để bán, người nông dân nghèo cũng chỉ có thể tham gia ở những mắt xích đầu trong chuỗi giá trị nông sản – những mắt xích thu được ít lợi nhuận nhất trong cả chuỗi. Chuỗi giá trị ngành chè – một nông sản quan trọng của Viêt Nam thể hiện điều đó. Theo nghiên cứu về chuỗi giá trị ngành chè Việt Nam trong lọat bài vê “Nâng cao hiệu quả thị trường cho người nghèo” của ADB (năm 2004), chuỗi giá trị ngành chè của Việt Nam rất phức tạp, nhưng nhìn chung được kết cấu theo mô hình sau: Hình 3. Chuỗi giá trị ngành chè Việt Nam (Đơn giản hóa Hình 3-1.Chuỗi giá trị ngành chè Việt Nam [3, trang 51] ) Trong chuỗi giá trị trên, người nông dân nghèo hầu như chỉ có khả năng tham gia ở mắt xích đầu tiên với vai trò người sản xuất chè rồi bán chè lá tươi cho thương nhân. Một số nông dân (67% nông dân Thái Nguyên, 20% nông dân Phú Thọ) tham gia sâu hơn một chút bằng việc sơ chế chè lá rồi bán cho thương nhân, lợi nhuận họ thu đựợc vì thế mà cao hơn. [3, trang 64] Tuy nhiên, xét một cách tổng thể thì lợi nhuận mà người nông dân thu về không tương xứng với chi phí họ bỏ ra và phần giá trị gia tăng họ tạo ra trong chuỗi giá trị. Có thể thấy rõ điều này qua Đồ thị 5 và Đồ thị 6 dưới đây: Người sản xuất Người thu gom chè lá (thương nhân) Cơ sở chế biến chè Nhà xuất khẩu chè Xuất khẩu Nhà bán lẻ trong nước Người tiêu dùng trong nước 1 1 1 37 Đồ thị 5. Chi phí, lợi nhuận và phần giá trị gia tăng của chuỗi giá trị ngành chè xanh Phú Thọ 54.6 45 13 7.8 9 13 16.8 20.7 33.9 13 13.2 7.8 12 26.1 13.9 0 20 40 60 80 100 120 % chi phí % giá bán lẻ % lợi nhuân % Người bán lẻ Thương gia thu gom chè khô Người chế biến Thương gia thu gom chè tươi Nông dân Đồ thị 6. Chi phí, lợi nhuận và phần giá trị gia tăng của chuỗi giá trị ngành chè xanh Thái Nguyên 87.12 73.1 31.7 7.73 11.5 22.8 5.15 15.4 45.5 0 20 40 60 80 100 120 % chi phí % giá bán lẻ % lợi nhuân % Bán lẻ/ bán buôn Thu gom, bán chè khô Hộ chế biến [Nguồn: 3 - Tham luận 01, trang 19] Như vậy, tại cả 2 tỉnh Phú Thọ và Thái Nguyên, 2 vùng trồng chè lớn của Việt Nam, người nông dân làm ra phần lớn giá trị gia tăng của chè xanh, tức là 45% và 73.1% giá bán lẻ. Tuy nhiên, họ chỉ nhận được tương ứng là 13% và 31.7% lợi nhuận do chỉ có thể tham gia ở những khâu đầu của chuỗi giá trị. 2. Các yếu tố hạn chế khả năng tham gia của ngƣời nghèo 38 2.1. Thiếu vốn Yếu tố đầu tiên và trước nhất hạn chế khả năng tham gia và từ đó, hưởng lợi từ tăng trưởng là thiếu vốn.Theo “Kết quả khảo sát mức sống hộ gia đình năm 2004” của Tổng cục thống kê, thiếu vốn hoặc khó tiếp cận vốn cũng là khó khăn chủ yếu trong sản xuất nông nghiệp với gần 60% số xã gặp phải [17, trang 263]. Không có vốn, người nông dân nghèo không thể đầu từ cải tiến giống mới, nâng cấp kỹ thuật, mở rộng sản xuất nông nghiệp và tham gia sâu vào thị trường nông sản để có thể tăng thu nhập và thoát nghèo. Theo số liệu điều tra hộ nghèo năm 2004 của Bộ Lao động – Thương binh và Xã hội, thiếu vốn sản xuất là nguyên nhân dẫn đến nghèo đói tại 79% tổng số hộ nghèo được khảo sát [1, trang 86] 2.2. Thiếu hiểu biết về kinh tế Theo Tổng cục thống kê, tác động của giá cả, cung cầu là khó khăn lớn thứ hai mà các xã gặp phải khi tiến hành sản xuất nông nghiệp (xảy ra tại 43.3% số xã) [17,trang 263]. Thực tế, người nông dân nghèo được hưởng lợi rất ít khi giá nông sản tăng; nhưng họ lại phải chịu thiệt hại rất lớn khi giá nông sản giảm. Nguyên nhân của điều này là người nông dân nghèo thiếu, thậm chí không có hiểu biết về kinh tế, về cung – cầu thị trường; do đó họ không biết cách xử lý để hạn chế rủi ro khi thị trưởng nông sản có biến động tiêu cực và tận dụng cơ hội để tăng lợi nhuận khi thị trường có biến động tích cực. 2.3. Thiếu thông tin về thị trƣờng tiêu thụ Theo Tổng cục thống kê, thị trường tiêu thụ không ổn định/ khó tiếp cận là khó khăn lớn thứ ba mà các xã gặp phải khi tiến hành sản xuất nông nghiệp (xảy ra tại 40.7% số xã)[17, trang 263]. Sở dĩ người nông dân tại các xã này chịu ảnh hưởng mạnh từ yếu tố trên là do họ thiếu thông tin và hiểu biết về thị trường. Thêm vào đó, khả năng tiếp cận thông tin của người dân nghèo còn rất hạn chế. Chính vì vậy, người nông dân gặp phải rất nhiều khó khăn khi tiến hành thương mại hóa nông sản của mình sản xuất, ví dụ như: 39 - Họ bị thương nhân ép giá do không tìm được nơi tiêu thụ khác, người thu mua khác. - Họ không có được thông tin về biến động thị trường nhanh chóng và chính xác nên không kịp thời điều chỉnh sản xuất cho phù hợp và hiệu quả. Vì thế, khi giá nông sản tăng, người nông dân được lợi thêm rất ít; nhưng khi giá giảm, thu nhập của họ lại bị giảm nhiều. 2.4. Thiếu kiến thức về kỹ thuật, công nghệ mới và thiếu giống mới Đây là khó khăn lớn thứ tư và thứ năm trong sản xuất nông nghiệp mà gần 39% và 33% nông dân cả nước gặp phải. Đặc biệt, nó thậm chí còn là khó khăn lớn nhất đối với các xã ở vùng Tây Bắc [17, trang 263]. Không có kiến thức về kỹ thuật, công nghệ và giống mới nên nông dân nghèo không có khả năng sản xuất ra những nông sản có chất lượng cao và phẩm chất riêng, độc đáo. Các loại nông sản của họ, vì thế mà có nhiều nhà cung cấp thay thế. Trong khi đó, thị trường tiêu thụ của nông dân lại không ổn định và nhỏ hẹp, chỉ giới hạn trong một hay một vài người thu mua. Năng lực cạnh tranh của nông dân vì thế nên rất yếu và họ hay bị thương nhân ép giá. Tóm tắt cuối chương 3 Có 3 nhóm yếu tố làm hạn chế tăng trưởng hướng tới giảm nghèo tại Việt Nam trong giai đoan 1986 – 2006. Đó là: 40 Thứ nhất, đó là bất bình đẳng về điều kiện kinh tế ban đầu: Người giàu, người thành thị, người Kinh có nhiều điều kiện ban đầu thuận lợi hơn để phát triển kinh tế. Điều này làm cho người giàu ngày càng giàu lên nhanh hơn so với người nghèo, kéo theo bất bình đẳng gia tăng. Thứ hai là bất bình đẳng về phân phối thu nhập và phân bổ nguồn vốn. Thu nhập được phân phối theo nguyên tắc công bằng, còn phân phối lại thu nhập lại không hiệu quả trong việc giảm bất bình đẳng. Nguồn vốn được phân bổ không bình đẳng giữa các vùng, miền trong cả nước. Thứ ba, đó là sự tham gia hạn chế của người nghèo vào quá trình tạo nên và hưởng lợi từ tăng trưởng. Trước hết, bản thân người nghèo đã chỉ có khả năng hạn chế khi tham gia vào quá trình tăng trưởng kinh tế. Thêm vào đó, còn có bốn yếu tố khác kìm hãm sự mở rộng khả năng tham gia của người nghèo, đó là thiếu vốn, thiếu hiểu biết về kinh tế, thiếu thông tin thị trường và thiếu kiến thức về kỹ thuật mới, giống mới. Chính vì không thể tham gia vào quá trình tạo nên tăng trưởng kinh tế mà người nghèo không thể được hưởng lợi nhiều từ tăng trưởng kinh tế và bị nghèo đi tương đối. Chƣơng 4 41 CÁC GIẢI PHÁP NHẰM ĐẠT ĐƢỢC MỤC TIÊU TĂNG TRƢỞNG GIẢM NGHÈO TẠI VIỆT NAM Chương 4 tập trung tìm ra các giải pháp để thực hiện thành công mục tiêu tăng trrưởng giảm nghèo tại Việt Nam. Các giải pháp được đề ra trong chương này tương ứng với các yếu tố hạn chế tăng trưởng giảm nghèo tại Việt Nam đã được nêu trong chương 3. Cấu trúc của chương gồm hai phần: Phần thứ nhất là phương hướng chung để thúc đẩy quá trình tiến tới tăng trưởng giảm nghèo tại Việt Nam. Phần thứ hai là các giải pháp cụ thể để đạt được mục tiêu đó. I. Phƣơng hƣớng thúc đẩy quá trình tiến tới tăng trƣởng giảm nghèo tại Việt Nam Để thúc đẩy tăng trưởng giảm nghèo tại Việt Nam, không thể chỉ tiến hành phân phối lại mà còn phải đảm bảo sự tăng trưởng bền vững của nền kinh tế, mà điều kiện cần của nó là phân phối công bằng, hiệu quả, kích thích sản xuất. Chính vì vây, điều cốt lõi cần phải thực hiện để đạt được tăng trưởng giảm nghèo tại Việt Nam chính là thực hiện mục tiêu sau: Phân phối và phân phối lại lại thu nhập, tài sản và phân bổ nguồn vốn theo nguyên tắc công bằng, hiệu quả kết hợp với cố gắng nâng cao thu nhập thực tế cho người nghèo. Các giải pháp nhằm đạt được mục tiêu tăng trưởng giảm nghèo tại Việt Nam phải được đưa ra và thực hiện theo phương hướng đó. II. Các giải pháp nhằm đạt đƣợc mục tiêu tăng trƣởng giảm nghèo tại Việt Nam 42 1. Phân phối thu nhập một cách công bằng Nguyên tắc phân phối công bằng tại Việt Nam hiện nay là đúng đắn và cần thiết để khuyến khích người dân tích cực sản xuất, nâng cao thu nhập và thúc đẩy tăng trưởng kinh tế. Việc phân phối thu nhập một cách công bằng như vậy cũng đồng nghĩa với việc chấp nhận một mức độ bất bình đẳng nhất định trong xã hội khi mà mỗi người đều được hưởng những gì xứng đáng với khả năng, trình độ và sự sẵn sàng chịu rủi ro của mình. Tuy nhiên, sự bất bình đẳng đó là hợp lý và cần thiết đối với trình độ phát triển của Việt Nam hiện nay – một đất nước đang phát triển cần phải chấp nhận đánh đổi một phần bình đẳng để đạt được tăng trưởng kinh tế. (theo như mô hình chữ U ngược của Kuznets). Song song với phân phối thu nhập công bằng, Chính phủ vẫn phải đặc biệt cố gắng cải thiện thu nhập cho người nghèo. Đây là hai công việc nhiều lúc mâu thuẫn với nhau, chính vì vậy Chính phủ có thể sử dụng một giải pháp dung hòa giữa phân phối thu nhập công bằng và phân phối thu nhập bình đẳng như sau: - Với nhóm người nằm dưới mức thu nhập tối thiểu: Chính phủ theo đuổi mục tiêu bình đẳng, thực hiện phân phối lại thông qua hỗ trợ những người này bằng trợ cấp, bảo hiểm xã hội, giáo dục, an sinh xã hội…nhằm tăng thu nhập thực tế của họ lên trên ngưỡng tối thiểu. - Với nhóm người nằm trên mức thu nhập tối thiểu: Chính phủ theo đuổi mục tiêu công bằng, mỗi người được hưởng những gì mình xứng đáng có được. Chính phủ chỉ nên áp dụng mục tiêu bình đẳng với người nghèo; còn khi người dân muốn làm giàu thì họ phải chấp nhận nguyên tắc phân phối công bằng. 2. Phân bổ nguồn vốn một cách hiệu quả kết hợp phát triển tất cả các vùng 2.1. Nguyên tắc phân bổ nguồn vốn Có hai nguyên tắc cơ bản trong việc phân bổ các nguồn vốn tại Việt Nam: 43 Thứ nhất, các nguồn vốn đầu tư phải được phân bổ về tất cả các vùng, địa phương. Không thể chỉ tập trung đầu tư cho các vùng khó khăn mà bỏ quên thành thị và những vùng thuận lợi cho phát triển kinh tế vì như vậy sẽ kìm hãm tăng trưởng kinh tế khi những vùng vốn có điều kiện kinh tế thuận lợi lại không có nguồn lực để phát triển. Bên cạnh đó, cũng không thể chỉ đầu tư về những vùng có điều kiện kinh tế ban đầu thuận lợi mà bỏ quên nông thôn, miền núi vì như thế sẽ làm sâu sắc hơn bất bình đẳng vùng miền, giảm hiệu quả của công tác giảm nghèo. Nguồn vốn phải được đổ về tất cả các vùng, cả vùng thành thị - để những vùng này kéo cả nước tăng trưởng theo, và cả vùng nông thôn miền núi – để những vùng này không bị tụt lại ngày càng xa so với những vùng khác. Thứ hai, do đặc điểm nguồn vốn của Việt Nam có hạn nên việc làm sao để tất cả các vùng đều có được vốn đầu tư là không đơn giản. Để đạt được mục tiêu này, cần phải phân định rõ từng nguồn vốn (vốn Nhà nươc, vốn tư nhân, vốn ODA) phải được dùng cho mục đích gì và phục vụ đối tượng nào, không đựợc sử dụng vốn sai mục đích được chỉ định. Từ việc phân định rõ nhiệm vụ và mục đích sử dụng của từng nguồn vốn, nguyên tắc và cách thức phân bổ từng nguồn vốn như thế nào sẽ được xác định theo như mục 2.2. dưới đây. 2.2. Cách thức phân bổ nguồn vốn 2.2.1. Vốn Nhà nƣớc Nguyên tắc cơ bản của việc sử dụng vốn Nhà nước là vốn Nhà nước chỉ được dùng để đầu tư vào các lĩnh vực mà tư nhân không muốn, hoặc không có khả năng đầu tư như xây dựng cơ sở hạ tầng, phát triển y tế, giáo dục, đặc biệt là xây dựng điên – đường – trường – trạm ở khu vực nông thôn, miền núi. Mục tiêu chính của đầu tư Nhà nước phải là những mục tiêu về mặt hiệu quả xã hội, đặc biệt là xóa đói giảm nghèo. Những lĩnh vực có khả năng sinh lợi cao, hoặc có thể dễ dàng huy động được nguồn vốn từ tư nhân thì không cần sử dụng đến vốn Nhà nước. 44 Tuy nhiên, hiện nay vốn Nhà nước đang được sử dụng lãng phí, không hiệu quả và sai mục đích rất nhiều.Vì vậy, trước hết cần phải phân bổ lại nguồn vốn này cho đúng mục đích. Ngoài ra, cần phải có một cơ chế giám sát, quản lý việc phân bổ và sử dụng nguồn vốn Nhà nước một cách hiệu quả, nghiêm khắc và minh bạch. 2.2.2. Vốn tƣ nhân hoặc có thể huy động đƣợc dễ dàng từ tƣ nhân Đặc điểm của đầu tư tư nhân là tìm kiếm lợi nhuận, chính vì vây, dòng vốn tư nhân hầu như chỉ đổ về những nơi có điều kiện thuận lợi để phát triển kinh tế. Sự phân bổ nguồn vốn tư nhân không đồng đều giữa các vùng miền là không tránh khỏi, và cũng không cần thiết phải xóa bỏ sự bất bình đẳng đó. Đó là bởi giảm nghèo, giảm bất bình đằng là nhiệm vụ của đầu tư Nhà nước; còn nhiệm vụ của đầu tư tư nhân là đạt đựoc những mục tiêu kinh tế, là lợi nhuân, là tăng trưởng kinh tế. Chính vì vây, vốn tư nhân phải được phân bổ theo nguyên tắc công bằng, hiệu quả, nơi nào có nhiều khả năng thu được lợi nhuận hơn thì nơi đó có nhiều vốn tư nhân chảy vào hơn. 2.2.3. Vốn ODA Có ý kiến cho rằng Đông Nam Bộ, Đồng bằng sông Hồng nhận được nhiều ODA nhất do ở đây, mật độ nghèo đói cao hơn các khu vực khác. Chính vì vậy, nếu lấy chỉ tiêu Lượng vốn ODA/đầu người làm tiêu chí xác định hiệu quả thì phân bố như vậy là hợp lý (Ngược lại, nếu vốn ODA chủ yếu chảy về các vùng có tỷ lệ đói nghèo cao nhất của Việt Nam thì số người nghèo được hửởng lợi từ vốn phát triển là rât ít nên kém hiệu quả hơn). [6,trang 4]. Do đó, không phải thay đổi cách thức phân bổ mà vấn đề chỉ nằm ở việc sử dụng vốn ODA. Tuy nhiên, xét cho cùng, lập luận trên chưa thực chính xác và Chính phủ vẫn phải phân bổ lại vốn ODA do: + Mật độ nghèo đói ở đồng bằng sông Hồng và Đông Nam Bộ cao hơn các khu vực khác là do dân số từ các vùng khó khăn đổ về đồng bằng nhưng vẫn không thoát ra đựợc khỏi đói nghèo. Dân số ở các vùng khó khăn giảm mạnh, mật 45 độ dân cư giảm dẫn đến mật độ người nghèo giảm, mặc dù mức độ đói nghèo ở đây trầm trọng hơn + Nguyên nhân người nghèo đổ về đồng bằng, thành thị là do ở địa phương họ không có điều kiện để cải thiện thu nhập, mà nguyên nhân chủ yếu là do thiếu vốn. (79% người nghèo cho rằng đây là nguyên nhân chính của đói nghèo) Chính vì vậy, nếu tăng đầu tư về các vùng khó khăn thì sẽ dẫn đến phân bổ lại dân cư. Người nghèo sẽ không phải di cư ra thành thị nữa mà họ có thể giảm nghèo ở ngay địa phương mình Bên cạnh tiến hành phân bổ lại vốn ODA nhiều hơn về các vùng khó khăn, cần phải gắn phân bổ hiệu quả với việc sử dụng hiệu quả ODA, kiên quyết chống tham nhũng, thất thóat, lãng phí khi sử dụng vốn. 3. Các giải pháp nhằm nâng cao thu nhập cho ngƣời nghèo 3.1. Hỗ trợ để ngƣời nghèo thoát khỏi vòng luẩn quẩn đói nghèo Người nghèo không thể tự mình thoát khỏi vòng luẩn quẩn đói nghèo mà cần phải có sự tác động, hỗ trợ từ bên ngoài. Trước hết, sự hỗ trợ cho người nghèo phải được tiến hành toàn diên, hỗ trợ về tất cả các mặt, bao gồm có : - Xây dựng, nâng cấp và nâng cao khả năng tiếp cận với cơ sở hạ tầng của người nghèo ; - Hỗ trợ người nghèo theo các yếu tố tạo nên tăng trưởng R (đất đai), L (lao đông), K (vốn) và T (kỹ thuật), từ đó thúc đẩy tăng trưởng kinh tế tại các hộ nghèo. Thứ hai, hỗ trợ người nghèo cũng phải theo những nguyên tắc : - Phải hỗ trợ có chiều sâu, phải cho họ cái cần câu và dạy họ cách câu cá chứ không phải đưa cho họ con cá. - Nhà nước và các cơ quan, đoàn thể của Đảng và Chính phủ có nhiệm vụ thúc đẩy quá trình tiến tới tăng trưởng giảm nghèo thông qua các chính sách 46 tổng thể, lâu dài chứ không phải chỉ là tổ chức và kêu gọi các phong trào từ thiện. Phần lớn những hoạt động như vận động quyên góp, lá lành đùm lá rách, xây dựng nhà tình nghĩa …đựơc tổ chức rầm rộ từ trước tới nay đều do Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam tổ chức. Mặc dù một trong những nhiệm vụ cơ bản của các tổ chức, đoàn thể của Đảng là tập hợp lực lượng và nguồn lực của nhân dân vào các phong trào quần chúng nhưng các hoạt động quyên góp từ thiện như thế này nên để các tổ chức từ thiện, các nhà hảo tâm làm, và Nhà nước cùng các đoàn thể của Đảng chỉ nên tập trung vào tiến hành và điều hành tốt các chương trình dài hạn, tổng thể. 3.2. Tăng cƣờng khả năng tham gia và hƣởng lợi từ tăng trƣởng của ngƣời nghèo 3.2.1. Hỗ trợ tín dụng cho ngƣời nghèo Thiếu vốn là khó khăn lớn nhất cản trở người nông dân khi họ tham gia vào quá trình tạo nên tăng trưởng. Chính vì vậy, để hỗ trợ người nghèo thì trước hết phải hỗ trợ cho họ về mặt tín dụng, và tăng cường khả năng tiếp cận với tín dụng cho người nghèo. a. Nội dung giải pháp Nội dung hỗ trợ tín dụng cho người nghèo gồm các khía cạnh sau : Loại tín dụng hỗ trợ cho người nghèo : Trên thực tế, người nghèo thường bị hạn chế rất lớn trong việc tiếp cận với các nguồn vốn chính thức trong khi không thể vay từ nguồn vốn phi chính thức do lãi suất quá cao. Hiện nay có rất nhiều nguồn vốn dùng để hỗ trợ người nghèo như chương trình quốc gia xóa đói giảm nghèo, qũy vì người nghèo, các tổ chức phi chính phủ viện trợ, các đoàn thể, liên đoàn lao động,...Tuy nhiên, người nghèo vẫn gặp rất nhiều khó khăn trong việc tiếp cận vốn một cách đầy đủ và hiệu quả do nhiều nguyên nhân như tham nhũng, nhũng nhiễu, bản thân người nghèo cũng thiếu thông tin, hiểu biết, không biết cách làm ăn, không có khả năng trả nợ.... 47 Tài chính vi mô, tức là tín dụng quy mô nhỏ, là giải pháp cần phải được phát triển để khắc phục khó khăn này cho người nghèo. Tài chính vi mô là tín dụng quy mô nhỏ, “những khoản vay giá trị nhỏ, có hoặc không có tài sản đảm bảo đối với các hộ gia đình, cá nhân có thu nhập thấp để sử dụng vào các hoạt động tạo thu nhập và cải thiện điều kiện sống” ( mục 4, điều 2 Nghị định của Chính phủ số 28/2005/NĐ-CP ngày 9/3/2005). Trọng tâm của tín dụng vi mô là tiếp cận từng hộ gia đình cá thể, bổ sung cho cách tiếp cận giảm nghèo có quy mô lớn hơn (ví dụ như cung cấp cơ sở hạ tầng cho cả một cộng đồng nghèo), cho người nghèo vay những khoản vay nhỏ, thời hạn ngắn nhưng liên tục và ổn định. Nhờ đó, người nghèo có thể tiếp cận được đầy đủ nguồn tín dụng một cách nhanh chóng, chủ động và hiệu quả nhất. Thời hạn cho vay của tín dụng vi mô ngắn và linh hoạt, phù hợp với khả năng hoàn trả của người nghèo, do đó hạn chế được tỷ lệ nợ quá hạn hoặc không trả được nợ của người nghèo. Tuy nhiên, tài chính vi mô cần phải được kết hợp với việc tạo và mở rộng các cơ hội kinh tế ở các vùng khó khăn thông qua các chương trình hướng dẫn sử dụng vốn, đào tạo kỹ năng quản lý tài chính và tạo việc làm cho người nghèo. Công tác xác định những ai là người nghèo cần vay vốn và có khả năng hoàn trả nợ cần phải đựợc tiến hành nghiêm túc và chính xác. Cách huy động vốn cho hoạt động tín dụng vi mô Theo như Điều 22 Nghị định của Chính phủ số 28/2005/NĐ-CP ngày 9/3/2005, các tổ chức tài chính vi mô được huy động vốn từ các nguồn sau : “1. Nhận tiết kiệm: a) Tiết kiệm bắt buộc; b) Tiết kiệm tự nguyện. 2. Vay vốn: a) Vay vốn của tổ chức tín dụng được phép hoạt động tại Việt Nam; 48 b) Vay vốn của các cá nhân và tổ chức nước ngoài khi được Ngân hàng Nhà nước cho phép. 3. Tổ chức tài chính quy mô nhỏ được tiếp nhận vốn uỷ thác theo các chương trình, dự án của Chính phủ, tổ chức, cá nhân trong và ngoài nước. ” Trên thực tế, cần đẩy mạnh huy động vốn từ nguồn tiết kiệm của chính những người nghèo ( khoản 1., điều 22). Điều này sẽ đảm bảo tính bền vững của các định chế tài chính khi tiến hành cung cấp tín dụng cho người nghèo, khắc phục được các rủi ro tín dụng và nợ quá hạn. Cách thức huy động vốn này đã gặt hái nhiều thành công tại nhiều tổ chức tín dụng vi mô dành cho người nghèo như Ngân hàng Grameen Bank (Bangladesh) với 66% trong tổng số 500 triệu USD cho vay hàng năm của ngân hàng được huy động từ tiết kiệm của người nghèo ; và mô hình nhóm liên kết của châu Mỹ Latinh, do tổ chức ACCION thực hiện, trong đó khách hàng vay là những người kinh doanh nhỏ, tiết kiệm là điều kiện bắt buộc để nhận những khoản vay và sẽ được trừ dần vào nợ gốc. b. Ngƣời cung cấp tín dụng vi mô Hiện nay, ở Việt Nam, Chính phủ đang giữ vai trò chủ đạo trong việc cung cấp tín dụng vi mô cho người nghèo thông qua Ngân hàng Chính sách xã hội và Ngân hàng Nông nghiệp và phát triển nông thôn. Hai ngân hàng này chiếm tới trên 90% thị phần của thị trường tài chính vi mô hiện nay. Các tổ chức tài chính vi mô còn lại, phần lớn là do các tổ chức, đoàn thể thành lập, hoặc dưới dạng dự án do các tổ chức phi chính phủ tài trợ vẫn chỉ hoạt động trong phạm vi rất nhỏ. [4] Ngân hàng Chính sách xã hội được thành lập theo Nghị định của Chính phủ số 78/2002/NĐ-CP ngày 04-10-2002 về tín dụng đối với người nghèo và các đối tượng chính sách khác. Theo điều 5 của Nghị định này thì “việc cho vay của Ngân hàng Chính sách xã hội được thực hiện theo phương thức ủy thác cho các tổ chức tín dụng, tổ chức chính trị - xã hội theo hợp đồng ủy thác hoặc trực tiếp cho vay đến người vay. 49 Việc cho vay đối với hộ nghèo căn cứ vào kết quả bình xét của Tổ tiết kiệm và vay vốn...là tổ chức do các tổ chức chính trị - xã hội hoặc cộng đồng dân cư tự nguyện thành lập trên địa bàn hành chính của xã, .. Hoạt động của Tổ tiết kiệm và vay vốn do Ngân hàng Chính sách xã hội hướng dẫn. ” Như vậy, đặc điểm của dịch vụ tín dụng vi mô của Ngân hàng Chính sách xã hội là gắn kết rất chặt chẽ với các tổ chức đoàn thể địa phương (là đại diện của Mặt trận Tổ quốc, là Hội phụ nữ, Hội liên hiệp nông dân,..tại các địa phương); chính vì thế mà Ngân hàng có thể hiểu được tình hình địa phương, nhờ thế có khả năng tiếp cận tốt hơn đến những nơi, những hộ gia đình đang cần vốn, thậm chí cả ở những vùng sâu, vùng xa nhất. Công tác quản lý việc sử dụng vốn vay và đảm bảo việc hoàn trả tiền của người nghèo được lãnh đạo các Tổ tiết kiệm và vay vốn đảm nhận. Tuy nhiên, Nghị định 78 cũng không quy định trách nhiệm bắt buộc phải thu hồi được nợ từ người nghèo của các tổ Tiết kiệm và vay vốn, cũng không quy định trách nhiệm của các tổ chức chính trị - xã hội đối với hoàn trả nợ. (Điều 20, Nghị định 78). Chính vì vậy, rủi ro tín dụng của Ngân hàng Chính sách xã hội gặp phải là rất lớn, và thực tế Ngân hàng đã và đang luôn phải rơi vào tình trạng lãi suất thực âm (trung bình 0.65%/tháng) Các tổ chức tín dụng vi mô thuộc khu vực bán chính thức như các quỹ tín dụng và tiết kiệm, quỹ xóa đói giảm nghèo, quỹ trợ vốn tạo việc làm ở các địa phương không có được khả năng dễ dàng tiếp cận đến những vùng hẻo lánh như Ngân hàng Chính sách xã hội, nhưng các tổ chức này lại hiệu quả trong việc hỗ trợ người nghèo địa phương bằng những khoản cho vay hết sức linh hoạt và huy động vốn từ nguồn tiết kiệm của nhân dân. Tóm lại, có hai nguồn cung cấp tín dụng vi mô cho người nghèo tại Việt Nam. Trong đó, Chính phủ, thông qua Ngân hàng chính sách xã hội, đóng vai trò chủ đạo. Tín dụng vi mô từ nguồn này phải được chú trọng phân bổ về những vùng 50 sâu, vùng xa – nơi mà tín dụng bán chính thức khó tiếp cận. Các tổ chức tín dụng vi mô bán chính thức, với nguồn vốn và thông tin ít hơn, trước hết phải tập trung cho vay ở những địa bàn thuận lợi tại địa phương mình, sau đó mở rộng dần phạm vi hoạt động. Để giảm rủi ro tín dụng cho các tổ chức cung cấp tín dụng vi mô, cần phải thực hiện công tác xác định người nghèo cần vay vốn, huy động vốn và tiến hành hướng dẫn người nghèo sử dụng vốn như đã nói ở phần a. Các tổ chức tín dụng vi mô chính là người phải thực hiện những công việc này, đồng thời phải phối hợp với các ngành, cơ quan liên quan để có thể tạo được cơ hội thực sự cho người nghèo làm kinh tế. Đa dạng hóa các sản phẩm cho vay, tổ chức các buổi thảo luận, hỏi ý kiến người nghèo thường xuyên cũng là một điều cần thiết để giúp các tổ chức tín dụng vi mô linh hoạt hơn và có những sáng kiến mới trong việc cung cấp tín dụng nhỏ cho người nghèo. 3.2.2. Hỗ trợ về mặt giáo dục cho ngƣời nghèo a. Nội dung giải pháp Thứ nhất, phổ biến cho người nghèo kiến thức về kỹ thuật mới, giống mới để họ có thể nâng cao năng suất, chất lượng nông sản, sản xuất ra được những sản phẩm có chất lượng cao, đặc biệt. Từ đó, người nông dân nghèo có thể nâng cao được sức cạnh tranh khi tiến hành thương mại hóa nông sản của mình. Hơn nữa, cần nâng cao chất lượng công tác khuyến nông. Cán bộ nông nghiệp cần phải theo sát nông dân và công việc sản xuất nông nghiệp của họ, giúp và hướng dẫn nông dân kịp thời xử lý những vấn đề phát sinh trong sản xuất, đặc biệt là sâu bệnh. 51 Thứ hai, cần phải đặc biệt chú trọng đào tạo cho người nông dân nghèo kiến thức về kinh tế, thị trường kết hợp với cập nhật, phổ biến cho họ các thông tin về biến động thị trường, giá cả, cung và cầu hàng hóa. Từ đó, người nông dân biết cách phản ứng linh họat với biến động thị trường, tránh được rủi ro, thiệt hại. b. Ngƣời thực hiện giải pháp Các cấp chính quyền có trách nhiệm chính trong việc tiến hành hỗ trợ giáo dục cho người nghèo vì đây là những lĩnh vực tư nhân không muốn, hoặc không có khả năng tham gia. Các chính quyền địa phương phải có trách nhiệm cung cấp thông tin thị trường chính xác, kịp thời và thường xuyên cập nhật cho người nông dân. 3.2.3. Xây dựng và phát triển hệ thống đƣờng giao thông ở nông thôn a. Nội dung giải pháp Xây dựng và nâng cấp cơ sở hạ tầng, đặc biệt là đường giao thông ở nông thôn là một việc làm cần thiết và có tác dụng cải thiện điều kiện vật chất ban đầu ở vùng nông thôn, giảm bất bình đẳng giữa nông thôn và thành thị về điều kiện và cơ hội phát triển kinh tế. Trong công tác xây dựng cơ sở hạ tầng nông thôn cần đặc biệt chú trọng phát triển hệ thống đường giao thông về các vùng nông thôn nhằm tăng khả năng tiếp cận với cơ sở hạ tầng của người dân.( Khả năng tiếp cận với cơ sở hạ tầng của người nông dân vẫn còn thấp khi mà khoảng cách trung bình từ thôn/ấp không có đường ôtô đến đường ôtô gần nhất lên tới 4.6km.[1, trang 265]). Điều này sẽ tạo điều kiện thuận lợi cho người nông dân tiến hành sản xuất nông nghiệp, vận chuyển và tiêu thụ nông sản sản xuất ra ; nhờ đó tăng khả năng mở rộng thị trường tiêu thụ, 52 bớt phụ thuộc vào một vài nhà thu mua nhất đinh, và giảm thiệt thòi khi tham gia vào các chuỗi giá trị nông sản. Hiệu quả sử dụng hệ thống đường giao thông ở nông thôn Việt Nam chưa cao. Mặc dù 96.3% số xã có đường ôtô đến tận ủy ban nhân dân xã, nhưng chỉ có 77.5% số thôn/ấp là có đường ôtô sử dụng được trong cả năm.Hơn nữa, tỷ lệ đường ôtô làm bằng bêtông còn thấp, chỉ là 34.4%, còn lại là đường chất lượng thấp làm bằng nhựa đường thường, sỏi đá và đường đất. [1, trang 265]. Chính vì vậy, không phải chỉ phát triển về số lượng mà còn cần phải đảm bảo chất lượng hệ thống đường giao thông mới xây dựng và nâng cấp chất lượng những tuyến đường đã đi vào sử dụng bằng các biện pháp : - Tăng cường giám sát và thẩm định chất lượng xây dựng một cách nghiêm túc, công khai, minh bạch. Xử lý nghiêm những vi phạm, không đảm bảo chất lượng công trình. - Tiến hành bảo dưỡng định kỳ. b. Ngƣời thực hiện giải pháp Nhà nước đóng vai trò chủ đạo trong việc xây dựng và phát triển hệ thống cơ sở hạ tầng ở nông thôn, xét về cả nguồn vốn và công tác xây dựng, bảo dưỡng. Bên cạnh đó, Nhà nước có thể kêu gọi các nguồn lực từ nhân dân và các tổ chức quốc tế, các tổ chức phi chính phủ. Nhà nước có thể quy định một mức phí sử dụng nhất định,phù hợp đối với người dân, và dùng tiền thu phí đó để bổ sung cho ngân sách Nhà nước dùng để bảo dưỡng đường giao thông. 4. Phân phối lại thu nhập, tài sản vì lợi ích của ngƣời nghèo 53 4.1. Phân phối lại thu nhập Chính phủ và các cấp chính quyền địa phương cần phải cải thiện hiệu quả của trợ cấp cho người nghèo bằng cách : - Xóa bỏ tham nhũng để khoản trợ cấp được đến tay người dân nghèo một cách đầy đủ. - Giảm các thủ tục và chi phí hành chính để khoản trợ cấp sớm đến được với người nghèo. - Tăng cường tìm hiểu, theo sát người nghèo để xác định được chính xác đối tượng, cách thức và khối lượng cần trợ cấp. Về an sinh xã hội, Chính phủ cần thực hiện các biện pháp sau: - Khắc phục tình trạng bất bình đẳng về bảo hiểm y tế bằng cách nâng cao chất lượng y tế tại từng địa phương, hỗ trợ trạng thiết bị y tế và tăng cường nâng cao chất lượng đội ngũ cán bộ y tế cơ sở. Nhờ thế, người dân nghèo bị bệnh không phải di chuyển đến các vùng khác mà được hưởng lợi từ Quý bảo hiểm y tế tại địa phương mình. - Giảm phí sử dụng các dịch vụ giáo dục, y tế cho người nghèo. 4.2. Phân phối lại tài sản – đất Chính phủ phải có trách nhiệm phân phối lại tài sản, đặc biệt là đất nông nghiệp cho người nông dân nghèo để đảm bảo hoạt động sản xuất nông nghiệp và thu nhập của họ. Các biện pháp nhằm phân phối lại đất một cách có lợi hơn cho người nghèo cần tuân theo nguyên tắc sau : Không chuyển đổi đất nông nghiệp thành đất đô thị và đất công nghiệp với tốc độ ồ ạt như hiện nay. Việc quy hoạch, mở rộng đô thị và 54 các khu công nghiệp là cần thiết trong quá trình phát triển kinh tế. Tuy nhiên, chuyển đổi mục đích sử dụng đất nông nghiệp phải có mức độ và cần phải chú ý đảm bảo không làm tổn hại đến sự phát triển và ổn định của ngành nông nghiệp cũng như thu nhập của người nông dân bị mất đất và phải di dời. Để làm được điều đó, cần thực hiện các biện pháp sau : - Cần phải xây dựng bản quy hoạch đất đai cả nước và quy hoạch vùng một cách tổng thể, lâu dài, trong đó xác định những vùng sản xuất nông nghiệp trọng điểm và đất nông nghiệp tại những vùng này chỉ được dùng cho mục đích sản xuất nông nghiệp. Các quy hoạch khu công nghiệp và khu đô thị khi mở rộng cũng không được bao gồm diện tích đất nông nghiệp này. - Khi xem xét vấn đề chuyển đổi đất nông nghiệp, Chính phủ cần phải có sự nghiên cứu chi tiết, cụ thể để đánh giá giữa cái được và cái mất khi tiến hành chuyển đổi. Việc quyết định có chuyển đổi hay không, và nếu có chuyển đổi thì đền bù thế nào, phải thực sự hỏi, tham khảo và tôn trọng ý kiến người nông dân. 55 Tóm tắt cuối chương 4 Để đạt được và thức đẩy tăng trưởng giảm nghèo tại Việt Nam, trước hết cần phải xác định phương hướng tác động vào quá trình tăng trưởng và giảm nghèo hiện nay là phải chấp nhận một mức độ bất bình đẳng nhất định, duy trì nguyên tắc phân phối công bằng để thúc đẩy tăng trưởng nhưng đồng thời cũng phải cố gắng nâng cao thu nhập cho người nghèo. Trong phân phối cần phải xác định rõ nguồn vốn nào là dùng cho mục đích nào và thực hiện phân phối để đảm bảo mục đích đó. Trong cố gắng nâng cao thu nhập cho người nghèo, cần phải tăng cường khả năng tham gia sâu hơn vào quá trình tạo nên và hưởng lợi từ tăng trưởng của họ. Giái pháp về tăng cường tín dụng vi mô, giáo dục và cơ sở hạ tầng , đường giao thông nông thôn là những giải pháp cơ bản cần được đẩy mạnh. 56 Kết luận Công cuộc phát triển kinh tế kết hợp với xóa đói giảm nghèo tại Việt Nam đã đạt được những thành tựu to lớn. Tuy nhiên, vẫn còn nhiều vấn đề còn tồn tại, đã kìm hãm và giảm hiệu quả của quá trình thực hiện mục tiêu tăng trưởng giảm nghèo của Việt Nam – đó là tình trạng bất bình đẳng ngày càng trở nên sâu sắc giữa người giàu và người nghèo, giữa các vùng miền và giữa dân tộc Kinh và dân tộc thiểu số. Với trình độ phát triển của Việt Nam hiện nay, việc chấp nhận một mức độ bất bình đẳng nhất định là cần thiết để có thể đảm bảo được nền kinh tế vẫn tiếp tục tăng trưởng, nhờ có tăng trưởng kinh tế cao thì mới có được sức mạnh vật chất để hỗ trợ cho người nghèo thoát khỏi đói nghèo.Tuy nhiên, không được để cho tình trạng bất bình đẳng trở nên quá sâu sắc, vì điều này sẽ đe dọa sự bền vững của tăng trưởng và làm trầm trọng hơn tình trạng đói nghèo. Để thực hiện thành công mục tiêu tăng trưởng giảm nghèo, điều cốt lõi nhất là phải thực hiện phân phối và phân phối lại theo nguyên tắc công bằng, hiệu quả kết hợp cố gắng tăng thu nhập thực tế cho người nghèo. Đây là một công việc khó khăn, lâu dài, cần phải có đường lối, chiến lược dài hạn, tổng thể của Chính phủ cũng như sự tích cực và cố gắng tham gia của tất cả các cơ quan của Chính phủ, các địa phương, tổ chức, đoàn thể. 57 Danh mục tài liệu tham khảo 1. Bộ Kế hoạch và đầu tư – Trung tâm thông tin và dự báo kinh tế - xã hội quốc gia; 2007; Tăng trưởng và xóa đói giảm nghèo ở Việt Nam: Thành tựu, thách thức và giải pháp ; Hà Nội. 2. Giovanni Andrea Cornia ; 2004; Inequality, growth, and poverty in an era of liberalization and globalization; Oxford University Press. 3. Ngân hàng phát triển châu Á; 2004; Making market work better for the Poor: The Participation of the Poor in Agricultural Value Chains: A Case study of Tea ● Final Report ngày 14/10/2004 ● Nâng cao hiệu quả thị trường cho người nghèo – Tham luận số 01 – Chuỗi giá trị ngành chè Việt Nam: Triển vọng tham gia của người nghèo (Tháng 11/2004) Nguồn: 4 4. Nguyễn Thị Hoàng Vân –– Giám đốc điều hành Quỹ trợ vốn cho người lao động nghèo tự tạo việc làm ( CEP); 2007; Tác động của việc Việt Nam gia nhập WTO đến thị tường Tài chính vi mô – Hội thảo Vụ chiến lược phát triển Ngân hàng; Thành phố Hồ Chí Minh ngày 17/4/2007 5. Nicholas Minot, Michael Epprecht, David Roland-Holst, Trần Thị Trâm Anh và Lê Quang Trung; 2003; Đa dạng hóa thu nhập và Nghèo ở vùng Núi và Trung du Bắc Bộ Việt Nam – Hình thức, xu hướng và kiến nghị chính 58 sách; International Food Policy Research Institute – Japan bank for International Coorperation; Hà Nội. 6. Nicholas Minot (IFPRI), Bob Baulch (IDS) và Michael Epprecht (IFPRI) – phối hợp với nhóm tác chiến lập bản đổ đói nghèo liên Bộ; 2003; Đói nghèo và bất bình đẳng ở Viêt Nam – Các yếu tố về khí hậu, nông nghiệp và không gian – Viện Nghiên cứu chính sách lương thực Quốc tế và Viện nghiên cứu Phát triển; Hà Nội. 7. Oxfam ; 2002; The Tea Market: a Background Study, Draft paper prepared for Make Trade Fair campaign. Nguồn : 8. PGS. TS. Phạm Văn Vận, ThS. Vũ Cương, Bộ môn Kinh tế Công cộng trường Đại học Kinh tế Quốc dân; 2005; Giáo trình Kinh tế công cộng; NXB Thống kê, Hà Nội. 9. Rolph van der Hoeven and Anthono Shorrocks – United Nations University; 2003; Perspectives on Growth and Poverty; United Nations University Press; Tokyo. 10. Sài Gòn tiếp thị - Số ngày 14/1/2008 11. Sami Bibi - CIRPÉE ; Tháng 11/ 2006; Growth with equity is better for the poor Nguồn: 12. Viện Khoa học xã hội Việt Nam; 2007; Vietnam Poverty Update Report 2006 – Poverty and poverty reduction in Vietnam 1993 – 2004; NXB Chính trị quốc gia; Hà Nội. 13. Vietnamnet 14. VnExpress 59 15. GS.TS. Vũ Thị Ngọc Phùng; Bộ môn Kinh tế Phát triển trường Đại học Kinh tế Quốc dân; 2006; Giáo trình Kinh tế phát triển ; NXB Lao động-Xã hội; Hà Nội. 16. Vu Tuan Anh, Shozo Sakata ; 2006; Actors for poverty reduction in Vietnam; Institute of Developing Economies – Japan External Trade Organization; Hà Nội. 17. Tổng cục thống kê; 2006 ; Kết quả khảo sát Mức sống hộ gia đình năm 2004 ; Hà Nội 18. Website của Bộ Kế hoạch và Đầu tư: 19. Website của WB- Ngân hàng thế giới: ● ● f ● ● wds.worldbank.org/external/default/WDSContentServer/WDSP/IB/2008/06/15/ 000333037_20080615231348/Rendered/PDF/441610Revised010Vietnamese01 PUBLIC1.pdf 20. Website của Tổng cục Thống kê: 21. Website của Trung tâm thông tin phát triển nông nghiệp nông thôn * Cách ghi chú tài liệu tham khảo: Bài nghiên cứu sử dụng cách ghi chú tài liệu tham khảo như sau: [x, trang y], trong đó x là số thứ tự của tài liệu tham khảo trong danh muc, y là số thứ tự của trang có chứa thông tin tham khảo trong tài liệu đó. Trong trường hợp tài liệu 60 không đề số trang thì chỉ trích dẫn nguồn tài liệu là [x] với x là số thứ tự của tài liệu trong danh mục trên. MỤC LỤC Nội dung Trang Lời mở đầu 1. Tính cấp thiết của đề tài 1 2. Mục tiêu nghiên cứu 1 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 2 4. Phương pháp nghiên cứu 3 5. Kết cấu đề tài nghiên cứu 3 Chƣơng 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA TĂNG TRƢỞNG GIẢM NGHÈO I. Khái niệm nghèo đói 4 1. Một số quan điểm về nghèo đói 4 1.1. Định nghĩa về đói nghèo 4 1.2. Phương pháp đánh giá nghèo khổ 5 1.2.1. Nghèo khổ tuyệt đối 5 1.2.2. Nghèo khổ tương đối 6 2. Các chỉ số đánh giá tình trạng nghèo đói của một quốc gia 7 2.1. Chỉ số đếm đầu người - HCI 7 2.2. Tỷ lệ đếm đầu - HCR 7 2.3. Khoảng cách nghèo - PG 7 II. Tăng trƣởng giảm nghèo 8 61 1. Khái niệm và tầm quan trọng của tăng trưởng giảm nghèo 8 1.1. Khái niệm 8 1.2. Tầm quan trọng của tăng trưởng giảm nghèo 8 2. Các chỉ số đánh giá tăng trưởng giảm nghèo 9 2.1. Các chỉ số đánh giá tăng trưởng kinh tế 9 2.2. Các chỉ số đánh giá hiệu quả giảm nghèo 10 III. Mối quan hệ giữa tăng trƣởng giảm nghèo và bất bình đẳng 10 Chƣơng 2 THỰC TRẠNG QUÁ TRÌNH TĂNG TRƢỞNG VÀ GIẢM NGHÈO TẠI VIỆT NAM I. Tình hình tăng trƣởng kinh tế Việt Nam 14 II. Thực trạng đói nghèo tại Việt Nam trong giai đoạn có tăng trƣởng kinh tế 15 1. Chỉ số HCR – Tỷ lệ đếm đầu 15 2. Chỉ số PG – Khoảng nghèo 17 III. Thực trạng bất bình đẳng tại Việt Nam trong giai đoạn có tăng trƣởng kinh tế 18 1. Bất bình đẳng về thu nhập 18 1.1. Hệ số Gini 18 1.2. Khoảng cách thu nhập/ chi tiêu 19 2. Bất bình đẳng vùng, miền 20 2.1. Tỷ lệ nghèo theo vùng 20 2.2. Tốc độ giảm nghèo theo vùng 21 2.3. Khoảng cách nghèo của các vùng 22 2.4. Chi tiêu bình quân đầu người của các vùng 22 3. Bất bình đẳng giữa các dân tộc 23 62 3.1. Tỷ lệ nghèo đói và tốc độ giảm nghèo của các dân tộc 23 3.2. Khoảng cách nghèo của các dân tộc 23 3.3. Chi tiêu bình quân của các dân tộc 24 IV. Đánh giá quá trình tăng trƣởng dẫn tới giảm nghèo tại Việt Nam 24 Chƣơng 3 CÁC YẾU TỐ HẠN CHẾ TĂNG TRƢỞNG HƢỚNG TỚI GIẢM NGHÈO TẠI VIỆT NAM I. Bất bình đẳng về điều kiện kinh tế ban đầu 26 II. Bất bình đẳng về phân phối thu nhập và phân bổ nguồn vốn 28 1. Phân phối thu nhập không bình đẳng 28 1.1. Phân phối thu nhập theo nguyên tắc công bằng 28 1.2. Phân phối lại không hiệu quả trong việc giảm bất bình đẳng 29 1.2.1. Phân phối lại thu nhập không hiệu quả trong việc giảm bất bình đẳng 29 1.2.2. Phân phối lại tài sản không hiệu quả trong việc giảm bất bình đẳng 30 2. Phân bổ nguồn vốn không bình đẳng 32 2.1. Vốn tư nhân được phân bổ không bình đẳng 32 2.2. Vốn hỗ trợ phát triển chính thức ODA được phân bổ không bình đẳng 32 2.3. Vốn Nhà nước được sử dụng không hiệu quả trong việc giảm bất bình đẳng 33 III. Sự tham gia hạn chế của ngƣời nghèo vào quá trình tạo nên và hƣởng lợi từ tăng trƣởng 34 1. Khả năng tham gia hạn chế của người nghèo 34 63 1.1. Người nghèo không có khả năng tham gia vào việc tạo nên tăng trưởng 34 1.2. Người nghèo chỉ có thể tham gia hạn chế vào việc tạo nên tăng trưởng 35 2. Các yếu tố hạn chế khả năng tham gia của người nghèo 37 2.1. Thiếu vốn 37 2.2. Thiếu hiểu biết về kinh tế 37 2.3. Thiếu thông tin về thị trường tiêu thụ 37 2.4. Thiếu kiến thức về kỹ thuật, công nghệ mới và thiếu giống mới 38 Chƣơng 4 PHƢƠNG HƢỚNG VÀ GIẢI PHÁP NHẰM ĐẠT ĐƢỢC MỤC TIÊU TĂNG TRƢỞNG GIẢM NGHÈO TẠI VIỆT NAM I. Phƣơng hƣớng thúc đẩy quá trình tiến tới tăng trƣởng giảm nghèo tại Việt Nam 40 II. Các giải pháp nhằm đạt đƣợc mục tiêu tăng trƣởng giảm nghèo tại Việt Nam 40 1. Phân phối thu nhập một cách công bằng 41 2. Phân bổ nguồn vốn một cách hiệu quả kết hợp phát triển tất cả các vùng 41 2.1. Nguyên tắc phân bổ vốn 41 2.2. Cách thức phân bổ vốn 42 2.2.1. Vốn Nhà nước 42 2.2.2. Vốn tư nhân hoặc có thể huy động được dễ dàng từ tư nhân 43 2.2.3. Vốn ODA 43 3. Các giải pháp nhằm nâng cao thu nhập cho người nghèo 44 64 3.1. Hỗ trợ để người nghèo thoát khỏi vòng luẩn quẩn đói nghè 44 3.2. Tăng cường khả năng tham gia và hưởng lợi từ tăng trưởng của người nghèo 45 3.2.1. Hỗ trợ tín dụng cho người nghèo 45 3.2.2. Hỗ trợ về mặt giáo dục cho người nghèo 49 3.2.3. Xây dựng và phát triển hệ thống đường giao thông ở nông thôn 50 4. Phân phối lại thu nhập, tài sản vì lợi ích của người nghèo 51 4.1. Phân phối lại thu nhập 51 4.2. Phân phối lại tài sản – đất 52 Kết luận 55 Danh mục tài liệu tham khảo 56 65 Danh mục hình vẽ Trang Hình 1 Vòng tăng trưởng thu nhập của người giàu 27 Hình 2 Vòng luẩn quẩn đói nghèo 27 Hình 3 Chuỗi giá trị ngành chè Việt Nam 35 Danh mục đồ thị Trang Đồ thị 1 Tỷ lệ nghèo của Việt Nam theo chuẩn quốc tế 16 Đồ thị 2 Tỷ lệ nghèo theo chuẩn quốc gia giai đoạn 1993 - 2002 17 Đồ thị 3 Khoảng cách nghèo của Việt Nam 18 Đồ thị 4 Khoảng cách thu nhập tại Việt Nam 20 Đồ thị 5 Chi phí, lợi nhuận và phần giá trị gia tăng của chuỗi giá trị ngành chè xanh Phú Thọ 36 Đồ thị 6 Chi phí, lợi nhuận và phần giá trị gia tăng của chuỗi giá trị ngành chè xanh Thái Nguyên 36 Danh mục bảng biểu Trang Bảng 1 Thay đổi trong tỷ lệ đói nghèo trong giai đoạn có tăng trưởng kinh tế tại 74 quốc gia đang phát triển (1980 – 1990) 11 Bảng 2 Các chỉ số kinh tế của Việt Nam năm 1996, 2005, và 2006 14 Bảng 3 Các chỉ số thể hiện tốc độ tăng trưởng kinh tế của Việt Nam giai đoan 1986 – 2006 15 Bảng 4 Hệ số Gini của Việt Nam tính theo chi tiêu 19 Bảng 5 Tỷ lệ nghèo đói theo vùng năm 2004 21 66 67 68 69